Strach jest naturalną częścią życia każdego z nas. Czasami jest on zupełnie irracjonalny, innym razem wręcz przeciwnie – jak najbardziej uzasadniony. W żadnym wypadku nie należy go jednak bagatelizować. Kiedy nie jesteśmy pewni jego przyczyny, warto udać się po pomoc do specjalisty . A co spędza sen z powiek naszym pociechom?

Lęk pełni bardzo ważną funkcję adaptacyjną w życiu każdego dziecka – dzięki niemu młody człowiek uczy się oceniać niebezpieczeństwo danej sytuacji oraz poszukiwać, tworzyć i stosować własne strategie pomagające mu poradzić sobie w różnych sytuacjach. Bez takich odruchów zapobiegawczych, dzieci pozbawione poczucia strachu byłyby narażone na brawurowe zachowanie w niebezpiecznych sytuacjach. Co za tym idzie, z rozwojowego punktu widzenia lęk stanowi pożądany element prawidłowego rozwoju.

Problem lęku u dzieci może wystąpić w formie stanu lękowego, określanego jako lęk realny, obiektywny, który stanowi specyficzny sposób reagowania dziecka w konkretnej sytuacji zagrożenia. Towarzyszą mu przeżycia psychiczne i objawy fizjologiczne.

Innym zjawiskiem jest wystąpienie tzw. lęku subiektywnego bezprzedmiotowego w postaci dyspozycji do reagowania stanami lęku w sytuacjach obiektywnie niegroźnych. Jest to niebezpieczne, ponieważ dyspozycja ta może u dziecka narastać do stopnia utrwalenia się lęku jako cechy osobowości. Objawia się ogólną lękliwością, co skutkuje trudnościami z przystosowaniem, zwłaszcza w nowej sytuacji i unikaniem obcych ludzi, a także skupianiem się na zajęciach redukujących lęk. Więcej niepokojących objawów, które świadczą o tym, że dziecko wymaga specjalistycznej pomocy, znajduje się w artykule „Kiedy z dzieckiem do psychologa”.

Lęki rozwojowe, czyli takie, które kształtują się w zależności od stadium rozwoju dziecka. Dla każdego wieku można przypisać specyficzny zakres obaw, ich treść zazwyczaj odzwierciedla zmiany w rzeczywistości z punktu widzenia dziecka. W początkowych etapach życia mają one charakter uogólniony, wyobrażeniowy. Następnie stają się coraz bardziej świadome i realistyczne. Są one oczywiście indywidualne dla każdego człowieka, ale mogą zostać spotęgowane przez trudne wydarzenia z życia dziecka. O tym, czym jest trudne dzieciństwo, można dowiedzieć się tutaj.

W zależności od wieku:

• 0-6 miesięcy – zmorą noworodków są wszelkiego rodzaju hałasy i głośne dźwięki;
• 6-9 miesięcy – nieco później dzieci zaczynają bać się upadku z wysokości, a także odczuwają lęk przed osobami innymi niż ich opiekunowie;
• 2 lata – dzieci mogą doświadczać wielu lęków, w szczególności wizualnych (duże przedmioty, ciężarówki, ciemne kolory), dźwiękowe (grzmot, wiatr, spłukiwanie wody w WC), brak mamy, jej wyjazd lub nieobecność w czasie zasypiania, mogą to być również duże zwierzęta, a także lęki z grupy lęków przestrzennych (zmiana miejsca przedmiotów, nagły ruch), bardzo często zdarza się też irracjonalny lęk przed różnorakimi potworami;
• 3 lata – dominuje lęk przed ciemnością, dzieci nie lubią zostawać same, więc źle znoszę wieczorne wyjścia rodziców, duży dyskomfort wywołują również starsi, pomarszczeni oraz przebrania, maski i czarownice, wraz z rozwojem zdolności poznawczych, zwiększa ilość możliwych lęków;
• 4 lata – w tym okresie największy lęk wzbudzają wieczorne wyjścia rodziców, nowe, nieznane odgłosy (np. dźwięk silnika samochodowego), dzikie zwierzęta, w dalszym ciągu pojawia się też lęk przed ciemnością;
• 5 lat – w tym wieku zaczynają się pojawiać konkretne lęki przed upadkiem, potłuczeniem, zrobieniem sobie krzywdy, pogryzieniem przez zwierzę;
• 6 lat – dominuje lęk spowodowany bodźcami dźwiękowymi (dzwonkiem do drzwi, telefonem, odgłosami owadów, a nawet nieprzyjemnym ludzkim głosem), światem nadprzyrodzonym obecnym w wielu bajkach i filmach (wiedźmami, duchami, potworami), zostawanie samemu w domu, czy pokoju wzbudza strach, że ktoś czai się pod łóżkiem lub w szafie, pojawia się także obawa przed zgubieniem się, groźne wydają się żywioły;
• 7 lat – ilość bodźców wywołujących lęk znacznie się zwiększa, do tego mogą być wzmacniane przez media – telewizję, internet oraz książki, źródła strachu przestają być niesprecyzowane, odnoszą się do konkretnych rzeczy i miejsc; lęki wizualne (ciemność, strych, piwnica), lęk przed ludźmi chowającymi się pod łóżkiem lub w szafie, lęk przed brakiem akceptacji ze strony innych ludzi, lęk przed wojną, szaleje wyobraźnia, przez co cienie zdają się przybierać złowrogie kształty upiorów;
• 8-9 lat – jest to wiek, w którym dzieci pomału przestają się bać wody i ciemności, potrafią oceniać sytuację, pojawia się jednak lęk przed porażką i niepewność swoich umiejętności oraz przed zostaniem odrzuconym;
• 10 lat – stare lęki zostają zastąpione nowymi, dzieci potrafią określić, czego się już nie boją, ich nowymi wrogami są dzikie zwierzęta (szczególnie węże i pająki), przestępny – włamywacze i mordercy, wysokie pomieszczenia, pożar, pojawiają się problemy związane ze śmiercią i lęki społeczne związane ze szkołą;
• 12 lat – po dwunastym roku życia lęki dziecięce zaczynają przypominać obawy dorosłych i są związane z problemami w domu i rodzinie, wyglądem osobistym, niepowodzeniami, osiąganiem aktualnych celów, relacjami z rówieśnikami, katastrofami naturalnymi.

W trakcie swojego rozwoju każde dziecko musi przejść przez pewne fazy stanów lękowych. Większość z nich mija, gdy tylko dziecko nauczy się czego można się spodziewać w różnych sytuacjach i jak sobie z nimi poradzić.

Lęk czy strach?

Te dwa pojęcia bardzo często są mylone, mimo że nie oznaczają tego samego. Strach wywołuje konkretny bodziec, sytuacją odbieraną jako nagłe zagrożenie. Podczas odczuwania strachu dziecko skupia się na zagrożeniu, nie na samym uczuciu. W przypadku lęku przyczyna odpowiedzialna za jego odczuwanie jest niejasna, ciężko ją jednoznacznie określić. Składowymi lęku są elementy poznawcze (myśli towarzyszące temu uczuciu), emocjonalne (emocje towarzyszące lękowi), somatyczne (reakcje cielesne) oraz behawioralne (zachowanie).

Jak rozpoznać lęk u dziecka?

Istnieje kilka strategii rozładowywania stresu przez dzieci, jeśli zaobserwujecie którąś z nich u swojego dziecka, powinniście natychmiast dociec jej przyczyny:

• Regresja – radzenie sobie z lękiem w odpowiedni sposób, właściwy najwcześniejszym etapom rozwojowym, np. moczenie się, dziecinna mowa, domaganie się opieki;
• Nawyki ruchowe – czynności mające na celu zmniejszenie nagromadzonego napięcia (obgryzanie paznokci, wyrywanie włosów, kiwanie się);
• Maskowanie lęku – za pomocą uruchamiania reakcji przeciwnej do lęku, np.: przez dziecinne zachowanie nieadekwatne do wieku, wygłupianie się;
• Strategie poznawcze – kiedy dziecko usiłuje zmienić sposób postrzegania trudnej sytuacji lub samego siebie. Charakterystyczne dla tego zjawiska konfabulacje;
• Ucieczka w chorobę – początkowe reakcje fizjologiczne, utrwalają się, ponieważ pozwalają uniknąć sytuacji, która wywołuje lęk;
• Ucieczka w wybrane zachowanie – dziecko wybiera zachowanie, które pomaga mu obniżyć lęk w danym momencie, może to być uzależnienie od telewizji, telefonu lub jedzenia.

Możesz pomóc!

1. Aktywnie słuchaj dziecka, tworząc poczucie bliskości,
2. Pozwalaj, by dziecko opisało swój lęk,
3. Okazuj zrozumienia dla uczuć dziecka,
4. Pod żadnym pozorem nie bagatelizuj jego lęków,
5. Nie proponuj gotowych rozwiązań, ale twórz je wspólnie z dzieckiem,
6. Posługuj się językiem zrozumiałym dla dziecka,
7. Uwzględnij indywidualnego tempo radzenia sobie z lękiem,
8. Towarzysz dziecku w wypracowywaniu własnych strategii radzenia sobie z lękiem,
9. Okazuj akceptację i buduj zaufanie dziecka do samego siebie.

Kiedy udać się do specjalisty?

Pomimo tego, że lęk jest naturalnym elementem towarzyszącym prawidłowemu rozwojowi, może on stać się zaburzeniem. Dzieje się tak, gdy zaczyna zakłócać funkcjonowanie dziecka. Lęk można uznać za patologiczny, jeśli utrzymuje się w sposób trwały i nadmiernie się nasila. Zaburzeń lękowych nie należy lekceważyć, gdyż ich skutki mogą mieć bardzo negatywny wpływ na rozwój i późniejsze życie dziecka. Mogą prowadzić do zniekształceń procesu myślowego, stanów paranoidalnych, nadmiernego zaabsorbowania byciem ocenianym. W razie podejrzenia jakichkolwiek symptomów mogących wskazywać na stany lękowe u dziecka konieczna jest konsultacja z psychologiem. Nasi specjaliści pomogą w zdiagnozowaniu i rozwiązaniu wszystkich problemów. Swoją pracę dostosowują indywidualnie do potrzeb pacjenta, można ich znaleźć na naszej stronie.