W tym artykule poruszamy kwestie związane z działaniem i przyjmowaniem leków na depresję; w jaki sposób działają antydepresanty i dlaczego tak dużo czasu mija zanim zaczną działać? Dlaczego ludzie rozpoczynający leczenie najpierw czują się gorzej, zanim poczują się lepiej? Czy antydepresanty są odpowiednie dla każdego?

Depresja

Depresja na naszym blogu pojawiała się już wielokrotnie, temat poruszany był z różnych perspektyw: depresja u dorosłych, dzieci i młodzieży, depresja poporodowa czy kwestia jej dziedziczenia. Wszystkie artykuł dotyczące depresji znajdziesz tu: https://psycholog-ms.pl/tag/depresja/

Uznana za chorobę cywilizacyjną jest częstym zjawiskiem, konsekwencją wpływu wielu czynników środowiskowych, przyczyną poważnych trudności życiowych i współistnieje z wieloma innymi problemami zdrowia psychicznego.

Leczenie depresji

Psychoterapia czy tabletki antydepresyjne?

Sposób leczenia depresji zależy od objawów, ich nasilenia, źródła choroby i wielu różnych czynników. Pierwszym i najważniejszym krokiem jest postawienie odpowiedniego rozpoznania przez specjalistę, na podstawie obecnych objawów. Specjalista, którym jest psychiatra, psycholog lub psychoterapeuta, określa stopień zaawansowania i kierunek leczenia, na podstawie tego jak duży wpływ na życie i funkcjonowanie człowieka ma depresja. Należy pamiętać, że psycholog i psychoterapeuta mogą zalecić i skierować Pacjenta na wizytę psychiatryczną, ale samą diagnozę stawia lekarz psychiatra. Każdy człowiek funkcjonuje inaczej, stąd też różnice w funkcjonowaniu osób doświadczających tej choroby. Zwykle najskuteczniejszą metodą leczenia depresji jest połączenie psychoterapii z farmakoterapią. Nie wszyscy jednak wymagają takiego łączenia; często wiodącym i jedynym leczeniem pozostaje regularna psychoterapia.

Kiedy leki antydepresyjne są konieczne?

Są jednak sytuacje, w których sama psychoterapia nie jest wystarczająca, a wprowadzenie leków jest niezbędne, w celu ochrony zdrowia jak i życia osoby chorej. Sytuacjami, w której psycholog/psychoterapeuta na pewno skieruje Pacjenta do psychiatry są zagrażające zdrowiu i/lub życiu:

• próby samobójcze,
• myśli samobójcze,
• silne problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność),
• poważne zmiany apetytu (brak apetytu lub nadmierny apetyt),
• problemy z wypełnianiem codziennych obowiązków (praca, nauka, życie społeczne etc.)
• problemy z funkcjonowaniem poznawczym (silne rozkojarzenie, pogorszenie pamięci etc.).

Leczenie depresji lekami antydepresyjnymi

Leczenie depresji ma na celu osłabienie i ostatecznie wyeliminowanie jej objawów. Dla osób dotkniętych tą chorobą powinno być to zachęcające, jednak wielu z nas nadal demonizuje leki antydepresyjne. Najczęściej mamy obawy o ich wpływ na naszą aktywność psychiczną, aktywność seksualną, zmiany w masie ciała i ryzyko nawrotu depresji po odstawieniu lekarstw. Nadal też często pojawiają się trudności w uznaniu depresji za chorobę, a odmawiamy leków z obawy przed uzależnieniem i nieodwracalnymi skutkami ubocznymi. Wreszcie, niechęć do leczenia farmakologicznego wynika

z nieznajomości mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych. Chcemy jednak uspokoić, że dobrze dobrane leki nie wykazują silnych skutków ubocznych.

Jak działają tabletki antydepresyjne?

Często dochodzi do sytuacji, w której psychoterapeuta czy psychiatra pytając rutynowo: „Jak odczuwasz działanie leków? Czy leki antydepresyjne, które bierzesz działają?” w odpowiedzi słyszy: „Myślę, że tak, ale z drugiej strony – nie czuję dużej różnicy…”. Ten “brak różnicy” często wpływa zniechęcająco na Pacjentów.

Biorąc jednak pod uwagę specyfikę choroby, jaką jest depresja – nie jest to wcale zła, lub niepożądana odpowiedź. Wielu z nas wyobraża sobie, że dobre, prawidłowo dobrane i działające leki, wywołają reakcję euforyczną czy uczucie radości. Tak nie jest!

Czego mogę oczekiwać od antydepresantów?

Musimy przywyknąć do faktu, że leki antydepresyjne w najlepszych przypadkach powodują, że osoba z depresją poczuje się wystarczająco dobrze, aby rozpocząć wdrażanie zmian strukturalnych w życiu, nad którymi pracuje w procesie psychoterapii. Dlatego jeśli bierzesz antydepresanty i nie śpiewasz beztrosko podskakując w deszczu, lub nie jesteś nieustannie zadowolony_a, to nie oznacza, że lek nie działa. Kluczowe w leczeniu depresji są realistyczne oczekiwania. Oczekiwania te muszą dotyczyć również czasu trwania leczenia i rozpoczęcia działanie leków.

Kiedy antydepresanty zaczynają działać? Jak długo bierze się leki na depresję?

Działanie leków antydepresyjnych ujawnia się dopiero po pewnym czasie przyjmowania. Zwykle zajmuje to od 2 do 4 tygodni; niestety osobie chorującej na depresjęmoże wydawać się to niezwykle odległa perspektywa. Konieczne jest jednak systematyczne przyjmowanie leków przez dłuższy okres, minimalnie ok 6 miesięcy. Dodatkowo nie należy zapominac, że depresja jest stanem nawracającym i aby tego uniknąć, efekty leczenia muszą się utrwalić. Dlatego antydepresanty powinny być przyjmowane co najmniej 6 miesięcy, nawet jeśli objawy ustąpiły wcześniej. O tym, jak długo leki powinny być przyjmowane, zadecyduje lekarz psychiatra. Leczeniem farmakologicznym może zająć się tylko i wyłącznie lekarz psychiatra. Psychoterapeuta będący psychologiem nie może decydować o zmianach w leczeniu farmakologicznym!

Pogorszenie samopoczucia po rozpoczęciu leczenia

Częstym zjawiskiem, na które skarżą się osoby w depresji jest pogorszenie samopoczucia po rozpoczęciu przyjmowania leków. Dla niektórych bywa to tak zniechęcające, że porzucają przyjmowanie farmakologii, przekonani o jej nieskuteczności. Często są rozczarowani, dowiadując się od swojego psychiatry, że na pierwsze efekty trzeba poczekać nawet miesiąc. Dlaczego niektórzy pacjenci faktycznie czują się gorzej – bardziej przygnębieni lub niespokojni – zanim zaczną czuć się lepiej?

Opierając się na jednych z najpopularniejszych preparatów przeciwdepresyjnych czyli grupie SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) – wytłumaczmy ten proces.

Działanie leków antydepresyjnych SSRI

W sytuacji zachorowania na depresję, komórki mózgowe są tak “głodne” serotoniny, że zwiększają liczbę receptorów, które ten hormon mają “chwycić”. Nazywa się to “regulacją w górę”. W takim przypadku następuje nie tylko wzrost ilości wszystkich receptorów serotoninowych, ale także zwiększenie różnorodności tych receptorów serotoninowych. Niektóre nowopowstałe typy receptorów są związane z nastrojem, inne jednak między innymi są odpowiedzialne za sen, apetyt czy funkcje seksualne.

Powolne początki leczenia

Kiedy pacjenci z depresją rozpoczynają leczenie SSRI, psychiatrzy działają powoli, aby uniknąć skutków ubocznych, ale w pewnym stopniu będą one nadal występowały. Dlatego leczenie zaczyna się od niskiej dawki SSRI: jeśli podamy zbyt wysoką dawkę, zbyt szybko, wszystkie receptory mogą zostać “zalane serotoniną” (w tym te zaangażowane w funkcje niezwiązane z nastrojem), a to może prowadzić do dramatycznego wzrostu skutków ubocznych.

Regulacja działania leków antydepresyjnych

Rozpoczynając stosowanie leku, w mózgu pojawia się coraz więcej serotoniny – jest to odpowiedź na dużą ilość receptorów serotoninowych, wytworzonych w wyżej opisanej fazie “regulacji w górę”, spowodowanej depresją. W ciągu kilku tygodni od startu leczenia, ilość receptorów serotoninowych (wszystkich typów) spadnie, w odpowiedzi na obfitość serotoniny w komórkach: nazywa się to “regulacją w dół”. W tym momencie zarówno pozytywne efekty, jak i skutki uboczne leku zaczynają słabnąć. Obniżenie występuje w ciągu pierwszych dwóch i trwa do czterech tygodni po rozpoczęciu leczenia, dlatego często występuje opóźnienie w skuteczności leków z grupy SSRI, właśnie o te dwa do czterech tygodni. Po ustabilizowaniu się już procesu “regulacji w dół”, lekarz psychiatra zwykle powoli zwiększa dawkę leku. Po tym procesie stabilizacji, możemy dostrzec bardziej spójny, pozytywny wpływ tabletek na nastrój i coraz mniej skutków ubocznych, jeśli takie występują.

Niewątpliwie najistotniejszą kwestią w farmakologicznym leczeniu depresji i uzyskiwaniu pozytywnych efektów, jest regularność i rzetelność w braniu lekarstw przez osobę chorującą. Warto kierować się podstawowymi zasadami:

1. stosuj się do zaleceń lekarza,
2. nie zwiększa ani nie zmniejszaj na własną rękę dawek przepisanych sobie leków,
3. informuj wszystkich swoich lekarzy o przyjmowanych obecnie lekach – ważne jest, aby upewnić się, że nie zażywasz innych leków, które mogą zwiększać poziom serotoniny bez kontroli psychiatry.

Łączenie farmakologii z psychoterapią

Nie jest łatwo przyjąć, że tabletki mogą zmienić przeżywanie smutku, beznadziejności czy winy, tak samo jak trudno bez wątpienia przyjąć, że odczucia te wynikają między innymi z zaburzonej pracy połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Obawy związane z leczeniem są powszechne, choć właściwie nieuzasadnione. Współczesne leki przeciwdepresyjne (w Polsce dostępnych jest kilkanaście preparatów) mają wysoką skuteczność, nie uzależniają, są bezpieczne w stosowaniu i mają mało działań niepożądanych. Pamiętaj jednak – masz prawo być sceptyczny, pytać o postawioną diagnozę czy przepisane leki, szczególnie jeśli czujesz, że potrzebujesz dłuższej rozmowy z lekarzem. Leki mogą być dla ciebie konieczne, ale nie muszą być jedyną drogą leczenia.

Zarówno farmakoterapia, jak i psychoterapia są skutecznymi metodami leczenia depresji i zapobiegania jej nawrotom. Psychoterapia może być stosowana jako metoda alternatywna dla farmakoterapii lub łączona z farmakoterapią. Zastosowanie mają różne formy psychoterapii. Nasza poradnia psychologiczno – psychiatryczna oferuje zarówno leczenie psychiatryczne jak i psychoterapię. Jeśli Ty lub ktoś Tobie bliski potrzebuje wsparcia – zapraszamy na konsultacje psychiatryczne i psychoterapeutyczne.

Źródła:

• Olfson M, Marcus SC. National Patterns in Antidepressant Medication Treatment. Arch Gen Psychiatry. 2009
• Santarsieri D, & Schwartz T. (2015). Antidepressant efficacy and side-effect burden: A quick guide for clinicians. Drug Context. 2015
• Lutz, P. (2013). Multiple serotonergic paths to antidepressant efficacy. Journal of Neurophysiology,
• Przybylska K., (2016), Depresja chorobą cywilizacyjną XXI wieku – leczenie farmakologiczne a psychoterapia, w: Choroby cywilizacyjne i społeczne XXI w. – przegląd i badania, Lublin 2016