Unikanie kontaktów z innymi ludźmi i nadmierna wrażliwość na krytykę, strach przed odrzuceniem. Brak bliskich przyjaciół, nieustanne obawy przed wchodzeniem w relacje. Potrzeba stuprocentowej akceptacji, skłonność do wyobrażania i wyolbrzymiania napotykanych trudności oraz brak pewności siebie. To cechy charakterystyczne osób z typem osobowości lękliwej, nazywanej także osobowością unikającą.

Zdrowe unikanie

Każdemu z nas zdarza się unikać niektórych sytuacji, a czasami celowo tych, bardzo konkretnych – na przykład wystąpień publicznych, dużych imprez rodzinnych czy spotykania określonych osób. Unikanie może być zdrowym i skutecznym sposobem na zwiększenie i utrzymywanie swojego poczucia bezpieczeństwa. Niektórzy ludzie decydują się także na unikanie pewnych okoliczności i aktywności nie z lęku, a ze względu na zamiłowanie do bycia samemu ze sobą – taka samotność jest świadomym i celowym wyborem, który nie powoduje cierpienia. Część z nas traktuje samotność na równi z wolnością i do niej dąży.

Zdrowe unikanie może stanowić skuteczny sposób radzenia sobie z rozmaitmi stresującymi sytuacjami, ponieważ oddala nas od stresora. Unikanie może także chronić przed własnymi, niebezpiecznymi impulsami: zachowaniami ryzykownymi, przypadkowymi kontaktami seksualnymi, nadużywaniem substancji, psychoaktywnych, które mogłoby stanowić źródło poważnych problemów, poczucia winy czy cierpienia.

Nadmierne unikanie, wycofanie i lęk

U osób z unikającym/lękliwym zaburzeniem osobowości, unikanie przybiera inną formę i pełni inną funkcję niż u osób zdrowych. Przede wszystkim, zachowanie to jest sztywne, czyli powtarza się w niemal identycznej formie, bez względu na okoliczności i dezadaptacyjne, nie pozwalając na dopasowania siędo zaistniałej sytuacji, odnalezienie sięw niej i odpowiednie zareagowanie. Przy zaburzeniu osobowości, unikanie ma bowiem funkcję ochronną, przed największym lękiem – bycia poniżonym, ocenionym i odrzuconym ze strony innych ludzi.

Jak wygląda zaburzenie osobowości unikającej/lękliwej?

Człowiek, którego osobowość jest w typie lękliwym/unikającym, ma uogólniony negatywny obraz siebie. Towarzyszy mu poczucie bycia nieadekwatnym i niewystarczającym w większości obszarów swojego życia. Z tego powodu w relacjach z innymi jest zahamowany, doświadcza wielu ograniczeń, które nie pozwalają na jakiekolwiek formy spontaniczności i autentyczności.

Osoby unikające, w gabinetach psychoterapeutycznych nieustannie porównują się z otoczeniem. Opowiadają o poczuciu bycia gorszymi i nieatrakcyjnymi w kontakcie z innymi ludźmi. Takie przeżycia wzbudzają w nich ogromne zaniepokojenie i napięcie w sytuacjach społecznych, co ostatecznie prowadzi do unikania tego typu sytuacji.

Osoby o osobowości unikającej są niezwykle wycofane i płochliwe, zarówno w codziennych kontaktach międzyludzkich jak i w sferze zawodowej. Z tego powodu dążą do podjęcia pracy, która jest możliwa do wykonywania w samotności, samodzielnie lub zdalnie, bądź nie podejmują aktywności zawodowej w ogóle. Główną obawą, która dominuje w ich życiu, jest bycie upokorzonym i skrytykowanym przez innych. Z lęku przed nadmiernym krytycyzmem, dezaprobatą czy odrzuceniem, które zwykle są tylko wyobrażone, często rezygnują również z podejmowania takich aktywności zawodowych, które wymagałaby nawiązania istotnych kontaktów interpersonalnych.

Wspomniany już lęk przed dezaprobatą i odrzuceniem powoduje także niechęć do ujawniania osobistych informacji, a towarzyszące im silne obawy przed intymnością dotyczą także życia seksualnego i negatywnie na nie wpływają.

Zaburzenie osobowości unikającej skutkuje także obwinianiem się i przypisywaniem sobie odpowiedzialności za wszystkie złe rzeczy napotykane w codziennym życiu. Osoby lękliwe słabo wyrażają emocje – zahamowanie to dotyczy zarówno uczuć pozytywnych i jak i negatywnych.

Lękliwe zaburzenie osobowości – objawy

Głównymi objawami u osób doświadczających lękliwego zaburzenia osobowości są:

• niepokój towarzyszący uczestniczeniu w większości sytuacji społecznych,
• lęk przed odrzuceniem,
• pesymizm i obawa przed przyszłością,
• niska samoocena,
• częste poczucie winy i wstydu,
• unikanie bliskości, intymności, także w sferze seksualnej,
• społeczne wycofanie,
• zahamowanie emocji, niewyrażanie ich lub bardzo słabe nasilenie,
• anhedonia czyli niezdolność do odczuwania przyjemności,
• oderwanie od życia społecznego i niechęć do uczestniczenia w nim,
• problemy z podjęciem pracy jeśli zakłada ona kontakty interpersonalne,
• niechęć do podejmowania ryzyka,
• unikanie wchodzenia w relacje bez otrzymania zapewnienia o bezkrytycznej akceptacji.

Warto pamiętać, że dramat osób z zaburzoną osobowością unikającą polega na tym, iż funkcjonują w błędnym kole – towarzyszy im nieustanna, ogromna tęsknota za byciem lubianym_ą i akceptowanym_ą, przy jednoczesnym braku umiejętności wchodzenia w relacje.

Przyczyny powstawania lękliwego zaburzenia osobowości

Genetyka – czy można odziedziczyć zaburzenie osobowości?

Część badaczy twierdzi, że niektórzy ludzie rodzą się ze skłonnością do bycia nieśmiałymi w relacjach z innymi ludźmi oraz do bycia nadmiernie ostrożnymi w nowych sytuacjach. Taki temperament nazywa się zahamowanym i może być dziedziczny, ponieważ jest on uwarunkowany wrażliwością układu nerwowego. Takie osoby są bardzo wrażliwe na bodźce, szybko reagują napięciem i stresem. U osób lękliwych owe reakcje są związane właśnie z funkcjonowaniem społecznym.

Czynniki społeczne – czy rodzina wpływa na powstawanie zaburzenia osobowości?

Istnieją koncepce, mówiące o tym iż osoby lękliwe przejawiają niechęć do kontaktów intepersonalnych w postaci objawów wycofania, widocznych już we wczesnym dzieciństwie. Dzieci rozwijające osobowość lękliwą i unikową charakteryzuje nadwrażliwość, dziwactwa w zachowaniu, silne napięcie oraz skłonności do wycofywania się. Autor tej koncepcji (Millon) opisuje te niemowlęta także jako bardzo wrażliwe, łatwo wybudzające się ze snu, często płaczące i cierpiące z powodu kolek. Zakłada, że ich rodzice, nie doświadczając w kontakcie ze swoimi dziećmi radości i spełnienia, a raczej poczucia niekompetencji, nieadekwatności i złości, mogą nawet emocjonalnie odrzucać dziecko. W takiej sytuacji, człowiek od dzieciństwa uczy się, że bezwarunkowa akceptacja jest trudna do osiągnięcia, szczególnie przy wyrażaniu złego samopoczucia. Jedyną, skuteczną w tej sytuacji strategią jest wycofanie się, w obawie przed kolejnym doświadczeniem odrzucenia.

W poszukiwaniu przyczyn powstawania unikającego zaburzenia osobowości, podkreśla się także znaczenie emocjonalnego i fizycznego zaniedbania oraz nadużyć ze strony rodziców i bliskich, również na tle seksualnym.

Nie tylko zaniedbanie, ale i nadmierna opieka może być krzywdząca

Co ciekawe, zarówno zaniedbanie jak i nadopiekuńczość oraz nadmierna kontrola, mogą być przyczynami powstawania osobowości lękliwej. Gdy dziecko czuje, że nie ma możliwości swobodnego wyrażania emocji w rodzinie, ponieważ jego uczucia negatywnie wpływają na samopoczucie rodziców – może to skutkować jego zahamowaniem i wycofaniem się wraz ze swoimi przeżyciami. Nadopiekuńczość i kontrola utrudniają rozwój dziecka i mogą nasilić lęk przed innymi ludźmi i sytuacjami społecznymi.

Podsumowując – brak przyzwolenia na swobodną ekspresję własnych uczuć, poglądów i potrzeb, a także ograniczona komunikacja między rodzicami a dzieckiem mogą prowadzić do ukształtowania osobowości unikającej.

Leczenie osobowości lękliwej i unikającej

Tak jak pisaliśmy już w przypadku zaburzenia osobowości borderline, narcystycznego czy socjopatii – wiodącą i główną metodą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Osoby o zaburzonej osobowości lękliwej/unikającej mogą szczególnie skorzystać z tego aspektu terapii, jakim jest akceptacja i brak ocen ze strony psychoterapeuty.

Pacjenci z osobowością unikającą, żyją w nieustannym lęku przed odrzuceniem i oceną, co w ostateczności prowadzi do wycofania sięz życia społecznego i zamknięcia w sobie. Proces psychoterapeutyczny umożliwia im wejście w kontakt z drugą osobą, który nie będzie zagrażający i odrzucający. Tworzy to możliwość rozpoczęcia otwartego dialogu, stopniowego konfrontowania się ze swoimi obawami oraz dezaptacyjnymi strategiami radzenia sobie. Psychoterapia umożliwia pracęnad swoimi problemami nie tylko od strony emocjonalnej, poprzez otwarte wyrażanie emocji ale również poznawczej – omawianie strategii, konstruowanie i ocenianie nowych metod radzenia sobie.

Nasz zespół psychologów i psychoterapeutów jest wykwalifikowany do udzielania profesjonalnej pomocy zarówno osobom doświadczającym zaburzeń osobowości jak i borykającymi się z obawami o stan własnego zdrowia psychicznego czy członka swojej rodziny.