Zaburzenie osobowości z pogranicza charakteryzuje się nerwowością, niekontrolowanymi wybuchami silnej złości lub agresji. Osoby doświadczające tego zaburzenia, nawiązują wiele intensywnych i niestabilnych relacji, a ich funkcjonowanie, jak wskazuje nazwa, jest na granicy – zależność miesza się z odrzucaniem bliskich, niezwykła śmiałość z ogromnym lękiem przed porzuceniem, duża aktywność z poczuciem ogromnej pustki wewnętrznej. Czym jest zaburzenie osobowości borderline? Psycholog wyjaśnia.

Zaburzenie osobowości 

Czym jest osobowość i kiedy mówi się o jej zaburzeniu, można przeczytać
w naszym poprzednim artykule, dotyczącym narcyzmu: https://psycholog-ms.pl/narcystyczne-zaburzenie-osobowosci-objawy-przyczyny-i-leczenie-narcyzmu/.

Aby mieć jednak mieć ogląd na pojęcie zaburzenia osobowości, warto pamiętać, że: 

• jest rodzajem sztywnego, niezmiennego funkcjonowania, 
• uniemożliwia lub utrudnia nawiązywanie i utrzymanie relacji, 
• powoduje cierpienie jednostki, a także jej otoczenia. 

Obecnie wyróżnia się kilka rodzajów zaburzeń osobowości. Jednym z nich jest osobowość borderline czyli tak zwana “z pogranicza”.  

Osobowość borderline 

Ludzie z osobowością typu borderline prezentują specyficzny styl funkcjonowania. Jest on oparty na niestabilnych relacjach z innymi, niejasnym obrazie siebie, trudnościach w wyrażaniu emocji i silnej impulsywności (wybuchowości).  Charakterystycznymi, obserwowanymi u osób z osobowością z pogranicza zachowaniami są: 

• intensywny, nieadekwatny, nacechowany nadmiernymi emocjami wysiłek by uniknąć realnego lub urojonego opuszczenia przez bliskich,
• niestabilne, ale bardzo intensywne relacje z ludźmi. W relacjach tych pojawia się przechodzenie między ekstremalnymi przeżyciami: od idealizacji do dewaluacji partnera_ki,
• “rozszczepienie” czyli biało – czarne przeżywanie świata – albo coś jest wspaniałe, albo zupełnie beznadziejne, 
• zaburzenia tożsamości, czyli niestabilny obraz siebie lub poczucia własnego „Ja”. Osoba taka nie wie “jaka jest”, 
• impulsywne zachowania ryzykowne, które mogą być niebezpieczne, np. nadmierne wydawanie pieniędzy, lekkomyślny seks, nadużywanie substancji psychoaktywnych, niebezpieczna jazda, objadanie się, 
• powtarzające się zachowania samobójcze, np. gesty, groźby lub samouszkodzenia – nacinanie skóry, przypalanie etc., 
• wahania nastroju i wynikająca z nich niestabilność emocjonalna. Przy osobowości borderline pojawiają się bowiem silne epizody depresyjne, drażliwość lub niepokój, które zwykle utrzymują się kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni, 
• nieadekwatna i bardzo intensywna złość, problemy z jej kontrolą – częste wybuchy gniewu, stałe poddenerwowanie, powtarzające się bójki, konflikty,
• w sytuacjach stresowych, pojawiające się uczucia utraty kontaktu z realnością, nierozróżnianie teraźniejszości od przeszłości. Czasami pojawiają się też paranoidalne czyli fałszywie i nadmierne podejrzenia oraz poczucie zagrożenia.

Należy pamiętać, że osobom doświadczającym BPD (ang. borderline personality disorder), towarzyszy chroniczne cierpienie. Często jest to pomijane, ponieważ ich zachowania są niestety krzywdzące, agresywne i złośliwe – warto jednak pamiętać, że są one podszyte ogromnym lękiem przed odrzuceniem i samotnością. 

Spostrzeganie świata, siebie i innych 

Ludzie z zaburzeniami osobowości typu borderline, są niezwykle wrażliwi na wszystko, co się wokół nich dzieje, a zwłaszcza na stosunki z innymi ludźmi. Doświadczają oni niezwykle silnych lęków przed realnym lub wyobrażonym porzuceniem/odrzuceniem. Nie potrafią pozostawać w samotności, mają silną potrzebą bycia z osobami, które uważają za bliskie. Wysiłki w celu uniknięcia porzucenia, niestety przybierają często formę, która nie odpowiada normom społecznym. W konsekwencji otoczenie ich nie rozumie ani nie akceptuje. 

Na przykład – nieoczekiwana zmiana planów, może doprowadzić u osoby z osobowością z pogranicza, do negatywnych zmian w obrazie samego_ej siebie lub w jego_jej poczuciu wartości. Wtedy mogą się pojawić silne i gwałtowne uczucia strachu, rozpaczy, wściekłości, zmiany dotyczące przekonań o sobie i świecie. To prowadzi do impulsywnych zachowań, przyjmujących często postać wybuchów słownych, agresji czy samodestrukcji.  Osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline często wierzą, że takie „porzucenie” ich, wynika z tego, że są po prostu źli.

“Jesteś wspaniały ale jednak najgorszy” 

Osoby z zaburzeniem z pogranicza  skłonne są do nagłych i dramatycznych zmian poglądów na temat innych ludzi. Zazwyczaj oceniają ich w sposób jednoznaczny – jako idealnie dobrych lub całkowicie złych. Równie łatwo jednak mogą zmienić swoje nastawienie z idealizującego na deprecjujące (nawet w wyniku błahych nieporozumień), gdy czują czy mają przekonanie, że osoby te nie spełniają ich oczekiwań, nie są dla nich wystarczająco dobre, czy w ogóle nie są takie, jakimi się wydawały. Zmiany w ocenie innych często wynikają z rozczarowania dotyczącego idealizowanej osoby lub z przekonania, że osoba ta odrzuci lub porzuci przy pierwszej nadarzającej się okazji.

Obraz siebie

Niestabilny obraz samego siebie powoduje nieustanne zmienianie celów życiowych, wartości, moralności, przyjaciół czy zawodowych aspiracji. Jednocześnie, najtrudniejsze do przeżycia są zmiany w poczuciu własnej wartości, ocenie swoich możliwości i wierze we własne siły. Osoby z BPD mogą zmieniać swoją rolę
z nieśmiałych, proszących o pomoc niewinnych ludzi, na zdesperowanych, agresywnych i żądnych zemsty mścicieli. Obraz siebie tworzą na bazie przekonania, że są “źli” i “niedobrzy”, a czasami mogą mieć autentyczne poczucie, że w ogóle nie istnieją. Te dramatyczne doznania zazwyczaj pojawiają się, gdy brakuje doświadczenia stablinego związku, opieki czy wsparcia od określonej osoby. 

Ustrukturalizowana praca czy szkoła, wpływają pozytywnie na funkcjonowanie osób z zaburzeniem borderline. Robią oni jednak wiele, aby się tej strukturze nie podporządkować i sprawdzić, do jakich zachowań mogą się posunąć w relacjach z innymi ludźmi. Gdy zostają odrzuceni ze względu na swoje “niedostosowanie” – koło się zamyka, a ich przekonanie o byciu “złym człowiekiem” znajduje swoje potwierdzenie. 

Autodestrukcja

Samodestrukcyjne zachowania są zazwyczaj wywoływane przez lęk przed rozdzieleniem z bliską osobą lub odrzuceniem. Niekiedy jednak, podobne zachowania pojawiają się wraz z oczekiwaniami otoczenia wobec zaburzonych osób, by były one zobligowane do większej odpowiedzialności za własne życie. 

Samookaleczanie może pojawić się np. podczas doświadczeń dysocjacyjnych. W sytuacjach takiej utraty poczucia realności czy wrażenia oddzielenia się od ciała, zadawany sobie ból paradoksalnie przynosi osobie zaburzonej ulgę – umożliwia bowiem “odzyskanie” zdolności do odczuwania siebie. W sytuacjach kiedy osoba nie wie kim jest i czy w ogóle jest, ból staje się najprostszym dostępnym doznaniem, potwierdzającym istnienie. 

Samookaleczenia, a zwłaszcza próby samobójcze, stanowią bardzo poważny problem w leczeniu BPD – niezwykle trudno jest rozpoznać czy dane zachowanie jest/było „wołaniem o pomoc”, manipulacją czy rzeczywistym pragnieniem śmierci. 

Impulsywność 

Osoby z tym typem zaburzenia przejawiają impulsywność w obszarach, które są potencjalnie samoniszczące: np. drastyczne unikanie jedzenia lub obżeranie się, nadużywanie substancji psychoaktywnych (alkoholu, różnego typu narkotyków, leków), zaangażowanie w niebezpieczny seks (przypadkowy czy sytuacyjny wybór partnera), niestosowanie zabezpieczeń, nadmierne wydawanie pieniędzy, ale także uprawianie hazardu, czy lekkomyślna jazda samochodem. 

Huśtawka emocji 

Osoby z zaburzeniami borderline są emocjonalnie niestabilne, co wyraża się w ciągłej irytacji, rozżaleniu, frustracji, złości czy lęku. Intensywne uczucia pojawiają się w epizodach, które trwają zwykle kilka godzin, a w rzadkich przypadkach – kilka dni. Osoby z zaburzeniami typu borderline, nie doświadczają tylu emocji pozytywnych, co negatywnych. Ich podstawowym nastrojem jest tzw. dysforia, czyli nadmierne rozżalenie, zniechęcenie, często przerywane złością, paniką lub desperacją. Rzadko doznają ulgi związanej z dobrym samopoczuciem czy satysfakcją. Niestabilne stany emocjonalne odzwierciedlają ich ekstremalną wrażliwość na stres, zwłaszcza gdy ten pojawia się w relacjacjach interpersonalnych.

Trwałe poczucie pustki

Osoby z zaburzeniem typu borderline łatwo się nudzą i stale dążą do tego, żeby coś robić. Jednak zazwyczaj nie są wytrwałe w realizacji podejmowanych przez siebie zadań. Często nie wiedzą jaką podjąć aktywność czy decyzję . Z uwagi na małe przywiązanie do ról społecznych, trudności w wyborze drogi życiowej, a nade wszystko ze względu na problemy w definiowaniu siebie, mają  poważny problem ze swoją tożsamością. Trudno im odpowiedzieć na pytanie: kim na prawdę jestem? Poczucie pustki wiąże się także z dotkliwie odczuwanym brakiem poczucia sensu życia. 

Nieadekwatna, intensywna złość, trudności w kontrolowaniu złości 

Osoby z BPD są zazwyczaj pesymistyczne, ekstremalnie sarkastyczne i zgorzkniałe. Często wybuchają złością, która zwkle ma charakter słowny, czasem jednak może przybrać postać agresji fizycznej, skierowanej na przedmioty, a niekiedy również na osoby, które w danym momencie są obwiniane za określone zdarzenie lub odczuwany dyskomfort. Złość jest często wyzwalana, gdy osoba z którą są one związane (przyjaciel, opiekun czy kochanek) spostrzegana jest jako nieakceptująca, niechętna, wycofująca się, niewystarczająco opiekuńcza, a zwłaszcza, kiedy jej zachowanie interpretowane jest jako zagrożenie porzuceniem. Wybuchy złości zazwyczaj wyzwalają wstyd i poczucie winy, utwierdzając te osoby w fałszywym przekonaniu, że są one złe lub nic nie warte.

Oderwanie od realności 

W okresach silnego stresu u osób z zaburzeniami osobowości typu borderline mogą pojawiać się myśli urojeniowe (“Wszyscy, tak na prawdę, chcą zamknąć mnie w psychiatryku!”) lub symptomy dysocjacji (wyżej opisane uczucie oddzielenia od ciała i realności). Stany te zazwyczaj mijają, kiedy osoba powraca do stanu równowagi gdy stres mija. Zwykle, powrót do równowagi wiąże się też z przywróceniem spokoju w relacji z osobą, z którą jednostka w tym czasie jest związana. 

Przyczyny powstawania zaburzenia osobowości borderline 

Jak w przypadku większości zaburzeń osobowości, nie znaleziono odpowiedzi na pytanie o bezpośrednią przyczynę występowania tego zaburzenia.

Za potencjalnych „sprawców” uznaje się jednak:

• uwarunkowania genetyczne, 
• zaburzenia równowagi neurohormonalnej, 
• zmiany w budowie mózgu, 
• psychiczne urazy wczesnodziecięce i rodzaj relacji z rodzicami.

Genetyka 

Badania wskazują na występowanie zaburzeń psychicznych u krewnych osób z BPD, jednak zjawisko to dotyczy raczej dziedziczenia pojedynczych cech, na przykład impulsywności albo zmienności emocjonalnej. U osób doświadczających BPD, zwiększona jest aktywność jądra migdałowatego — tej części mózgu, która jest odpowiedziana za powstawanie lęku. Pojawiaja się także anomalie w funkcjonowaniu kory czołowo-oczodołowej – odpowiedzialnej za planowanie aktywności. Zmniejszona często struktura tzw. układu limbicznego, odpowiada za trudności w regulacji stanów emocjonalnych, które łatwo wzbudzane – nie podlegają kontroli.

Doświadczenia traumatyczne 

Z relacji Pacjentów borderline wynika, że w dzieciństwie doświadczyli oni różnorodnych nadużyć. Często pojawia się wątek nadużyć seksualnych, ale mówią także o przemocy fizycznej czy zaniedbaniu emocjonalnym. Wśród osób z osobowością z pogranicza są zarówno Ci, którzy doświadczyli ciężkich, poważnych nadużyć, ale także takich, które u większości osób nie prowadzą do negatywnych skutków zdrowotnych. Doświadczenie nadużycia nie jest jednak czynnikiem koniecznym aby w przyszłości rozwinęła się osobowość zaburzona. Istnieje duża grupa pacjentów zdiagnozowanych pod kątem BPD, którzy nie mają w swojej historii życia nadużyć, zaniedbań czy przemocy. 

Relacje z rodzicami

Pacjenci z osobowością z pogranicza, zdecydowanie częściej relacjonują zaniedbania ze strony rodziców i problemy w relacji z nimi. Dezadaptacyjne schematy funkcjonowania są zatem często wynikiem trudnych doświadczeń, w wyniku których nie zostały spełnione podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Do takich przeżyć zalicza się np. frustrację i ignorowanie potrzeb emocjonalnych dziecka, nieadekwatne rozpoznawanie i „odzwierciedlanie” emocji przez rodziców czy unieważniające traktowanie —  postawę rodziców/opiekunów, która poprzez brak uważności i wsparcia, nie pozwala na naukę regulacji emocji. 

Leczenie zaburzenia osobowości z pogranicza 

Pierwszoplanową rolę w leczeniu BPD i zaburzeń osobowości w ogóle, odgrywa psychoterapia – leczenie farmakologiczne jest również jedną z możliwości, ale najlepiej sprawdza się jako metoda wspierającą psychoterapię. W procesie psychoterapeutycznym dla zaburzeń typu borderline, nacisk jest położony na ukształtowanie bezpiecznej, trwałej relacji terapeutycznej, skupieniu na teraźniejszości, ustalaniu hierarchii celów. Na początku, praca skupia się na budowaniu w pacjencie poczucia bezpieczeństwa w kontakcie z terapeutą. Ustanowienie relacji umożliwia następnie pracę nad kolejnymi wyzwaniami, jakimi są budowanie prawidłowych, adaptacyjnych schematów funkcjonowania, regulacja i kontrola emocji czy obniżanie impulsywności. 

Psychoterapeuci i psychiatrzy z poradni psychologiczno – psychiatrycznej Empatio, świadczą profesjonalne wsparcie i leczenie w zakresie zaburzeń osobowości. Przed umówieniem wizyty (https://psycholog-ms.pl/rejestracja/) można dowiedzieć się więcej o naszym zespole tutaj: https://psycholog-ms.pl/specjalizacje/.