Narcystyczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się wyolbrzymionym poczuciem ważności i wyjątkowości. Dotknięci nim ludzie są przekonani
o posiadaniu niezwykłych talentów, często fantazjują o ogromnych sukcesach, mocy czy sławie. Narcyzm to jednak nie tylko poczucie wyjątkowości, ale również ogromne cierpienie i lęk przed utratą starannie budowanego wizerunku, utrudniające dobre i pełne funkcjonowanie.

Osobowość a zaburzenia osobowości

Osobowość

Osobowość posiada każdy człowiek. Jest to indywidualny, niepowtarzalny zestaw cech każdego_ej z nas, który wpływa na to jak się zachowujemy, komunikujemy i funkcjonujemy. Twoja osobowość umożliwia Ci kontakt ze światem, ludźmi dookoła Ciebie, pomaga zdecydować o tym jaką pracę wykonujesz i czym zajmujesz swój wolny czas. Podsumowując – w zależności od tego jaką masz osobowość, tak przeżywasz otaczającą Cię rzeczywistość.

Zaburzenie osobowości

W psychologii i psychiatrii istnieją różne rodzaje zaburzeń osobowości. Często pojawia się jednak pytanie – skoro osobowość jest indywidualna i niepowtarzalna, to w jaki sposób możliwe jest rozpoznanie jej zaburzenia? Czy osoba uznana za zaburzoną, nie ma po prostu specyficznej i niepowtarzalnej osobowości?

Tak i nie. 🙂

Zaburzenie osobowości rozpoznaje się wtedy, gdy osoba zachowuje się

i funkcjonuje w sposób, który w znaczącym stopniu odbiega od norm i oczekiwań obecnych w kulturze, w której żyje. Cechy i zachowania dysfunkcyjne u człowieka z zaburzoną osobowością są bardzo widoczne, powodują dyskomfort i ogromne cierpienie.

Zaburzona osobowość wpływa na większość obszarów życia:

• poznawczy czyli na to w jaki sposób postrzegamy, rozumiemy siebie, innych ludzi i zdarzenia,
• emocjonalny czyli to, z jaką siłą odczuwane są emocje, ich zmienność i adekwatność/dopasowanie do wydarzeń i okoliczności,
• interpersonalny, czyli to, w jaki sposób nawiązujemy i utrzymujemy relacje z ludźmi, częstotliwość wchodzenia w konflikty oraz ich rozwiązywanie,
• kontrolę impulsów, czyli np. zachowań agresywnych, seksualnych, ryzykownych.

Zaburzona osobowość sprawia, że sposób funkcjonowania danej osoby jest charakterystyczny, powtarzalny, często bywa sztywny i ujawnia się w większości sytuacji osobistych, ale także wśród innych ludzi. Ma również ogromny wpływ na wygląd życia społecznego i zawodowego.

Kiedy pojawia się zaburzenie osobowości?

Zaburzenie osobowości ma swój początek w okresie dzieciństwa lub dojrzewania
i utrzymuje się już do końca życia. Nie oznacza to jednak, że nie ma możliwości dokonania zmian i podnoszenia poziomu swojego funkcjonowania.

Psychoterapia jest konieczna i zalecana w sytuacji rozpoznania każdej formy zaburzenia osobowości po to, aby osoba go doświadczająca potrafiła dostrzegać swoje trudności i umieć na nie odpowiednio reagować. Proces terapeutyczny prowadzi do zmniejszania cierpienia, podniesienia jakości życia i poprawiania umiejętności budowania wartościowych relacji.

Istnieje kilka rodzajów zaburzeń osobowości. Jednym z nich jest narcystyczne zaburzenie osobowości potocznie zwane – narcyzmem.

Narcystyczne zaburzenie osobowości – narcyzm.

Osoby narcystyczne powszechnie uważa się za skupione wyłącznie na swojej osobie, kochające siebie i tylko siebie. Jednak wbrew pozorom, ludzie posiadający taką strukturę osobowości nie doświadczajątylko i wyłącznie przyjemnych uczuć do samej_go siebie.

Narcyzm patologiczny, to jeden z kilku rodzajów zaburzeń osobowości. Jest to stan psychiczny, który opiera się na poczuciu ważności swojej osoby. Człowiek z osobowością narcystyczną doświadcza wyolbrzymionego poczucia własnej wartości, z głęboką potrzebą otrzymywania uwagi i dużego podziwu od innych ludzi. Budowane przez narcyzów relacje są jednak niespokojne, a sami mają również trudności w odczuwaniu, a nawet brak empatii dla innych.

Maska, wizerunek, kreacja

Tym co często zaskakujące, a charakterystyczne dla osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości, jest fakt, że ich funkcjonowanie zewnętrzne jest pewnego rodzaju maską i bardzo skrupulatnie tworzoną konstrukcją. Badania i doświadczenie psychoterapeutyczne pokazują, że za wręcz skrajną pewnością siebie, kryje się u nich bardzo krucha i surowa samoocena, niezwykle podatna na najmniejszą krytykę.

Wpływ narcyzmu na funkcjonowanie

Narcystyczne zaburzenie osobowości powoduje problemy w wielu dziedzinach życia, takich jak związki, praca, szkoła czy sprawy finansowe. Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości stają się generalnie nieszczęśliwe i rozczarowane, gdy nie otrzymują specjalnego traktowania, przysług czy podziwu, na które ich zdaniem – zasługują. Nawiązywane przez siebie relacje często uważają za niepełne, niespełniające ich wymagań. Przebywanie w towarzystwie osób narcystycznych jest często opisywane jako nieprzyjemne i obciążające.

Objawy narcystycznego zaburzenia osobowości

Oznaki i objawy narcystycznego zaburzenia osobowości oraz ich nasilenie są zróżnicowane.

Cechami charakterystycznymi narcyzmu są:

• przesadnie wysokie poczucie własnej wartości,
• poczucie zasługiwania i wymagania ciągłego, nadmiernego podziwu od innych,
• oczekiwanie bycia uznaną_ym za najlepszą_ego, nawet bez osiągnięć, które to uzasadniają,
• wyolbrzymianie swoich osiągnięć i talentów,
• częste fantazjowanie na temat sukcesu, mocy, blasku, piękna lub idealnego partnera,
• wiara, że są lepsi od innych i mogą spotykać się tylko z równie wyjątkowymi ludźmi,
• monopolizowanie rozmowy i lekceważenie lub spoglądanie z góry na ludzi, których postrzegają jako gorszych,
• oczekiwanie wielu przysług i idealnej zgodności z ich oczekiwaniami,
• wykorzystywanie innych ludzi do utrzymywania tego, czego chcą,
• nieumiejętność lub niechęć do rozpoznawania potrzeb i uczuć innych ludzi,
• zazdrość o innych i przekonanie, że inni ludzie im zazdroszczą,
• arogancja lub wyniosłość, sprawianie wrażenia zarozumiałych, pretensjonalnych,
• domaganie się i pragnienie posiadania/doświadczania wszystkiego, co najlepsze i najbardziej wyjątkowe (np. coraz lepszych modeli aut, piękniejszego biura, praca w niszowej branży).

Jednocześnie, osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mają problemy z radzeniem sobie ze wszystkim, co według nich jest krytyką. W takich sytuacjach niecierpliwią się i złoszczą, jeśli nie otrzymają specjalnego, wyjątkowego traktowania.

Szybko i łatwo wzbudza się w nich poczucie bycia lekceważonym. To prowadzi do poważnych problemów interpersonalnych, ponieważ często reagują na ludzi
z wściekłością i pogardą. Ich obroną stają się wtedy starania, by poniżyć drugą osobę – sprawianie wrażenia bycia lepszym_ą na powrót podnosi ich samoocenę i uspokaja, pozwala funkcjonować według wypracowanego wizerunku.

Do powyższych cech charakterystycznych osób narcystycznych dodać należy jeszcze trudności z regulowaniem i kontrolowanie emocji oraz zachowań. Mają poważne problemy z radzeniem sobie ze stresem i dostosowywaniem się do zmian.

Depresja narcystyczna

Gdy osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości konfrontuje się ze swoimi niedoskonałościami, wadami, cech ocenianymi przez siebie lub innych negatywnie – w jej przeżywaniu wali się cały świat. Ich funkcjonowanie jest w znacznym stopniu oparte o budowanie i pielęgnowanie swojego obrazu idealnego, wyjątkowego człowieka. W ten sposób, głęboko ukrywają swoje prawdziwe uczucia – niepewności, wstydu, wrażliwości czy upokorzenia. Gdy te cechy ujawnią się choćby w najmniejszym stopniu – doświadczają przygnębienia i obniżenia nastroju, a w skrajnych przypadkach może dojść do tak zwanej “depresji narcystycznej.”

Przyczyny narcystycznego zaburzenia osobowości

Nie ma pewności co do tego, co jest bezpośrednią przyczyną powstawania narcystycznego zaburzenia osobowości. Podobnie jak w przypadku rozwoju innych zaburzeń zdrowia psychicznego, przyczyna narcyzmu jest niewątpliwie złożona.

Obserwuje się jednak pewne zależności i widoczne są związki obecności narcystycznego zaburzenie osobowości ze specyficznymi czynnikami środowiskowymi, genetycznymi i neurobiologicznymi.

Relacja rodzice – dziecko

Obserwowanym i zdaje się, najsilniejszym czynnikiem środowiskowym, czyli pochodzącym z otoczenia i wpływającym na człowieka, jest w narcyzmie niedopasowanie i zakłócenia w relacji rodzic – dziecko.

Osoby narcystyczne doświadczały zwykle ze strony rodziców lub opiekunów nadmiernej, adoracji lub nadmiernej krytyki.

Narcyzm wielkościowy – typ samouwielbiający

Doświadczenie nieadekwatnego, skrajnego uwielbienia i adoracji może doprowadzić do przekonania, że jest się lepszym niż wszyscy inni i za to właśnie jest się kochanym_ą i akceptowanym_ą. Jednak takie myślenie o sobie, u osób narcystycznych prowadzi w życiu dorosłym do nieustannego przymusu utrzymania idealnego wizerunku siebie, aby pielęgnować przekonanie, że jest się wartym uznania i miłości.

Źródłem ogromnego cierpienia jest u takich osób nieustannie odczuwany lęk, że ludzie “dowiedzą się jaki_a jestem naprawdę i wtedy mnie odrzucą”. Samoocena i utrzymanie poczucia własnej wartości, jest wtedy uzależnione od sukcesów, pozytywnych ocen i podziwu otoczenia. Dla takiej osoby, nie ma w życiu miejsca i tolerancji na błędy, niewiedzę czy słabość.

Narcyzm wrażliwy – samopoświęcający się

Drugi rodzaj doświadczenia, czyli posiadanie nadmiernie krytykującego lub wymagającego rodzica, wiąże się z wytworzeniem przekonania, że “nigdy nie jestem wystarczająco dobry_a”. W konsekwencji dla takiego myślenia, osoby narcystyczne w wieku dorosłym bez przerwy próbują osiągnąć nieosiągalne – perfekcjonizm. Należy pamiętać, że cierpienie wynikające z ciągłego stawiana wobec siebie coraz wyższych wymagań, jest prawdziwe i realne.

Ofiary i męczennicy

Osoby, które doświadczyły i doświadczają nadmiernego krytycyzmu wobec siebie, często wchodzą także w rolę ofiar lub wspaniałomyślnych męczenników.

W paradoksalny sposób, poprzez cierpienie otrzymują od otoczenia i siebie samych potwierdzenie o byciu wyjątkowymi, dobrymi i szczególnymi; tymi którzy poświęcają się dla dobra innych. Męczeństwo czy pozycja ofiary, to jedyny sposób na zaangażowanie otoczenia w swoje sprawy i uzyskanie potwierdzenia, że posiada się jakąś wartość.

Czynniki genetyczne

Z obserwacji i badań wynika, że narcystyczne zaburzenie osobowości może być dziedziczone. Jeśli w rodzinie jest osoba doświadczająca tego zaburzenia lub mająca jego cechy – istnieje szansa, że ten rodzaj osobowości pojawi się także u dzieci. Przekaz cech narcystycznych może wynikać również z traktowania swoich dzieci w sposób charakterystyczny dla narcystycznych rodziców – poprzez stawianie nieustannych wymagań lub nadmierne adorowanie.

Czynniki neurobiologiczne

Istnieje związek między mózgiem a zachowaniem i myśleniem – oznacza to, że pewna dysregulacja w funkcjonowaniu mózgu i układu nerwowego, może stanowić czynnik przyczyniający się do wystąpienia zaburzenia osobowości. Jednak czynnikiem najczęściej uznawanym za przyczynę powstawania zaburzeńosobowości jest środowisko.

Ryzyko wystąpienia narcyzmu

Narcystyczne zaburzenie osobowości dotyka więcej mężczyzn niż kobiet i często po raz pierwszy obserwuje się je u nastolatków lub we wczesnej dorosłości. Należy pamiętać, że chociaż niektóre dzieci mogą wykazywać cechy narcyzmu, może to być po prostu typowe dla ich wieku i nie oznacza, że ​​rozwinie się u nich narcystyczne zaburzenie osobowości.

Chociaż przyczyna narcystycznego zaburzenia osobowości nie jest znana, niektórzy badacze uważają, że u dzieci wrażliwych biologicznie może mieć wpływ styl rodzicielski, który jest nadopiekuńczy lub zaniedbujący.

Konsekwencje narcystycznego zaburzenia osobowości

Problemy wynikające z doświadczenia narcystycznego zaburzenia osobowości są poważne i mogą obejmować wiele obszarów życia. Osoby narcystyczne zgłaszające się po pomoc, w gabinetach psychoterapeutycznych mówią o:

• trudnościach w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi,
• problemach w pracy lub szkole,
• depresji i silnym leku,
• fizycznych problemach zdrowotnych, czyli tak zwanych somatyzacjach,
• nadużywaniu narkotyków lub alkoholu,
• myślach lub zachowaniach samobójczych.

Leczenie i profilaktyka narcyzmu

Terapia narcystycznych zaburzeń osobowości nie jest łatwa, ponieważ osoby te zwykle nie czują, że potrzebują pomocy. Narcyzm wielkościowy (samouwielbiający) charakteryzuje się poczuciem bycia wyjątkowym – jeśli ktoś taki zgłasza się do gabinetu, zwykle jest kierowany naciskiem bliskich lub innymi czynnikami, których początkowo nie lokalizuje w sobie.

Narcyzi wrażliwi (samoopoświęcający się) natomiast, często żywią przekonanie, że świat ich krzywdzi i otoczenie wymaga zmian, podczas gdy on_a sam_a utrzymuje pozycje wycofanego bohatera. W ich przekonaniu to świat powinien się zmienić, a nie oni sami.

Już sam początek terapii jest wyzwaniem – zbudowanie i utrzymanie szczerej i otwartej relacji z osobą, która potrzebuje ciągłego pochwalania nie będzie łatwe w gabinecie, w którym należy przyglądać się również swoim wadom, słabościom i dysfunkcjom.

Terapia osób narcystycznych głównie opiera się na rozpoznawaniu destrukcyjnych schematów zachowania, a także na nie oceniającym przyjmowaniu Pacjenta przez Terapeutę. W ten sposób, narcystyczna jednostka uczy się, że nie musi udawać, być zawsze doskonała i rywalizująca. Doświadczenie braku oceny (“jesteś świetny”/ “jesteś do niczego”) jest dla narcyza czymś zupełnie nowym i może być bardzo wyzwalające i leczące.

W diagnozie i leczeniu narcystycznego zaburzenia osobowości stosuje się psychoterapię długoterminową – indywidualną, rodzinną lub par, w zależności od doświadczanych trudności i obszarów, w których te problemy się ujawniają.

Nasza poradnia, Empatio, zapewnia pomoc we wszystkich tych obszarach, przy leczeniu narcystycznego zaburzenia osobowości.