Po dwóch miesiącach izolacji społecznej powoli wracamy do poprzedniego trybu życia. Organizacje i firmy na nowo otwierają swoje biura. Dlaczego w tym czasie warto szczególnie zadbać o swoich pracowników, w obszarze zdrowia psychicznego i jak to zrobić?
Trudna sytuacja dla pracodawców i managerów.
Skutki powrotu do pracy po silnie stresujących wydarzeniach są już mocno odczuwane nie tylko w sferze prywatnej, ale również zawodowej. Mogą przysporzyć wiele trudności
i spowodować zamieszanie wśród pracodawców, ponieważ brakuje szeroko dostępnej wiedzy i praktyki, w jaki sposób udzielać wsparcia pracownikom, aby lepiej radzili sobie ze stresem i lękiem.
W psychologii biznesu istnieje obszar, który aktualnie stał się bardzo istotny dla managerów
i pracodawców. Będąc na jednej z tych pozycji – warto się nim zainteresować. Jest to dziedzina nazywana zarządzaniem stresem. Obejmuje odpowiednio zaplanowane, zorganizowane i skutecznie udzielane wsparcie psychologiczne dla pracowników organizacji i firm. Istnieje wiele skutecznych technik zmniejszania poziomu lub eliminacji stresu
w miejscu pracy. Pomocy i wsparcia może udzielać profesjonalista ale także pracodawca, jak i pracownicy wzajemnie, między sobą.
Stres – czym właściwie jest i skąd się bierze?
W psychologicznych badaniach naukowych, stres jest przedstawiany w trzech kategoriach:
- jako bodziec wywołujący określone stany emocjonalne, na przykład strach, złość, wstyd, lęk,
- jako reakcja organizmu na stawiane mu wymagania (tak zwany stres fizjologiczny), czyli pocenie się, drżenie, osłabienie, zawroty głowy, “zamrożenie”,
- jako relacja między jednostką a jej otoczeniem (tak zwany stres psychologiczny), czyli na przykład w obecnej sytuacji lęk przed zarażeniem się COVID-19 po wyjściu z domu, bądź lęk przed poniesieniem porażki w oczach współpracowników czy szefa.
W obecnej sytuacji epidemii koronawirusa, najbardziej trafna wyjaśnianiu zjawiska stresu jest kategoria trzecia ponieważ większość z nas pracuje w organizacjach, stykając się na co dzień z wieloma osobami.
Podsumowując, stres jest szczególną reakcją na otoczenie, w którym przebywamy. Przeżywamy je jako zagrażające naszemu dobrostanowi i nadwyrężające nasze zasoby psychiczne (na podstawie definicji stresu autorstwa Lazarusa i Folkmana z 1984r). Stres zawodowy pojawia się natomiast wtedy, gdy przeżywamy nieprzyjemny stan psychiczny, wynikający z reakcji na nielubiane czy szkodliwe aspekty środowiska i otoczenia pracy (Surdykowska, 2008).
Konsekwencje silnego stresu w pracy. Perspektywa pracowników i pracodawców.
Stres zawodowy jest zjawiskiem bardzo powszechnym, obecnym przed epidemią wirusa, ale nasilającym się w jej trakcie. Badania przeprowadzone w Polsce wskazały, że ponad 70% pracowników na co dzień odczuwa stres zawodowy na poziomie wysokim (40% badanych) oraz średnim (34% badanych).
Jakie są zatem konsekwencje odczuwania stresu w pracy?:
- spadek wydajności pracowników,
- wypadki przy pracy (i związane z tym koszty odszkodowań oraz zniszczonego materiału),
- nieobecności pracowników,
- zmiany w członkach kadr,
- niskie morale i obniżona motywacja do pracy,
- niższa atrakcyjność firmy na rynku pracy.
Wymienione wyżej konsekwencje dotyczą strat z perspektywy organizacji i pracodawców w wyniku wysokiego poziomu stresu wśród pracowników. Trzeba jednak pamiętać
o perspektywie samych pracowników, ponieważ dotyczy ona wielu poważnych konsekwencji emocjonalnych, behawioralnych, a przede wszystkim – zdrowotnych.
Programy zarządzania stresem
Działania na rzecz redukcji stresu u pracowników często nie przynoszą efektów, ponieważ są podejmowane i wdrażane w sposób chaotyczny i niezaplanowany. Takie podejście uniemożliwia monitorowanie postępów czy osiąganych efektów. To zwykle prowadzi do szybkiego zniechęcenia managerów i porzucania kolejnych kroków obniżających poziom napięcie i poprawiających efektywność w miejscu pracy. Na szczęście, braki w dziedzinie skutecznego wspierania pracowników i redukowania stresu zawodowego zaczynają wypełniać rzetelne, naukowe informacje na temat dobrze zaprojektowanych programów zarządzania stresem.
Zarządzanie stresem a wysoka jakość pracy
Celem takich programów jest łagodzenie i redukcja negatywnych skutków psychicznych i społecznych, wywołanych stresem przeżywanym przez pracowników. Po dwumiesięcznej izolacji społecznej, pracownicy niepewnie wracają do wspólnych biur, ponieważ obawiają się zakażenia wirusem, martwią o stabilność swojego zatrudnienia czy sytuację finansową firmy. Dobre zarządzanie stresem jest zatem ogromną inwestycją w kapitał ludzki przedsiębiorstwa, który przyniesie długofalowe korzyści i pozytywne skutki dla organizacji w postaci utrzymania wysokiego poziomu wykonywanej pracy.
Na co zwrócić uwagę przy tworzeniu programu zarządzania stresem?
Aby rozpocząć projektowanie, wdrażanie i monitorowanie programów zarządzania stresem należy określić jakiego obszaru ma on dotyczyć. Czy chcemy skupić się na zmniejszaniu obaw związanych z zakażeniem wirusem czy stabilnością zatrudnienia w firmie? Są to w końcu dwa, zupełnie odmienne obszary problemowe. Należy także zdecydować czy planujemy działania na poziomie całego systemu i funkcjonowania firmy, czy skupiamy się na wspieraniu dobrostanu jednostek ludzkich. Kwestią, która może zniechęcać przy planowaniu programów wsparcia są oczywiście koszty działań interwencyjnych – superwizji, warsztatów rozwojowych czy zmian w wyposażeniu i organizacji przestrzeni biurowej. Jednak przy prawidłowo przeprowadzonych działaniach, można spodziewać się znacznych korzyści w zakresie efektywności i jakości pracy zespołów, co przekłada się na korzyści finansowe.
Programy zarządzania stresem – podejście systemowe na poziomie organizacji
Zarządzanie stresem na poziomie całej organizacji obejmuje usuwanie źródła stresu, poprzez wprowadzenie zmian w organizacji pracy lub rodzaju wykonywanych zadań. W dobie koronawirusa można dopasować ogólne zasady, do bieżących potrzeb i obaw pracowników.
Oddziaływania na poziomie całego systemu przedsiębiorstwa czy biura dotyczą:
- ergonomii stanowisk pracy (obecnie – zadbanie o odpowiedni dystans między pracownikami),
- zmian w zakresie organizacji pracy (na przykład ruchomy czas pracy, praca zdalna, rotacja pracowników w biurze),
- defniowania ról zawodowych i wyznaczanie konkretnych zadań i obowiązków,
- zwiększania poczucia podmiotowości i bezpieczeństwa poprzez rozwijanie dobrej komunikacji i odpowiednie zaangażowanie pracowników,
- stałego i zorganizowanego procesu rozwoju i podnoszenia kwalifikacji pracowników.
Programy zarządzania stresem – podejście indywidualne
Programy wspierające pracowników indywidualnie i bezpośrednio, są najczęściej stosowanym rodzajem interwencji w zakresie redukcji stresu, ponieważ przynoszą wiele korzyści w krótkim czasie. Ich zaletą jest elastyczność i możliwość dostosowania do różnych, indywidualnych potrzeb ludzi. Ci zaś mogą je wykorzystywać nie tylko w pracy, ale także poza nią.
Zarządzanie stresem na poziomie jednostek obejmuje:
- szkolenia i cykle warsztatów z zakresu umiejętności radzenia sobie ze stresem,
- doradztwo psychologiczne, regularne superwizje zespołowe, psychoterapia,
- treningi relaksacji i przerwy w ciągu dnia na ćwiczenia fizyczne,
- promocję zdrowia w zakresie zdrowego trybu życia.
Podejście indywidualne w sytuacji kryzysowej
W sytuacjach dużego stresu wywołanego czynnikami zewnętrznymi, jak obecna epidemia koronawirusa, zalecane jest podejście indywidualne, ponieważ umożliwia dostosowanie działań firmy do potrzeb pracowników. Taki rodzaj wsparcia dodatkowo wzmacnia zaufanie do pracodawcy i usprawnia proces “zdrowienia”.
Nabywanie umiejętności radzenia sobie ze stresem obejmuje na przykład zmiany w myśleniu o sytuacjach trudnych czy dzielenie się swoimi obawami i trudnościami z innymi pracownikami. Takie działania, w formie superwizji z psychologiem czy warsztatów, obniżają poziom lęku i stresu w zespołach. Należy jednak pamiętać, aby przy wprowadzaniu tego typu aktywności w środowisko pracy, wziąć pod uwagę gotowość pracowników do otwierania się i dzielenia życiem wewnętrznym. Indywidualne podejście wymaga zgody wszystkich uczestników, zaangażowania a od pracodawcy przede wszystkim – dyskrecji i szacunku. Z tego powodu, warto korzystać ze wsparcia specjalistów – psychologów, psychoterapeutów czy trenerów. Zapewniona wtedy jest rzetelność, odpowiednie techniki oraz tajemnica zawodowa.
Skuteczne zarządzanie stresem – nie tylko w kryzysie
Zarządzanie stresem jest obszarem, na który warto zwrócić uwagę nie tylko w sytuacjach kryzysowych. Jest to inwestycja w samopoczucie i dobrostan pracowników, co bezpośrednio wpływa na jakość i efektywność pracy nawet w czasie stabilizacji. Bardzo istotna jest uważność na stan psychiczny pracowników i angażowanie się w tworzenie dobrych relacji z nimi. Warto inwestować w ich rozwój zarówno na poziomie umiejętności zawodowych, ale także zasobów psychologicznych, organizując regularne i profesjonalne wsparcie czy szkolenia rozwijające.