Poczucie własnej wartości, samoocena, samoakceptacja – to pojęcia, które są często stosowane zamiennie, mimo że nie oznaczają tego samego. Są to bardzo ważne aspekty ludzkiego życia – dążymy do podnoszenia swojej samooceny, poczucia wartości i samoakceptacji. Chcemy siebie lubić, szanować i doceniać. Często jednak okazuje się to trudne do osiągnięcia. Niektórzy ludzie “od urodzenia” cieszą się wysokim poziomem powyższych cech, podczas gdy część z nas wkłada w ich pielęgnowanie bardzo dużo czasu i energii. Od czego zależy poczucie własnej wartości, jak uwierzyć w siebie i czy da się podnieść swoją samoocenę?

Poczucie wartości – samoocena i samoakceptacja

W psychologii, samoocena jest najczęściej uznawana za element składowy poczucia własnej wartości. Samoocena stanowi podstawę wiedzy o samym_ej sobie. Określana jest jako wartość i ocena, którą nadajemy swoim własnym, specyficznym cechom osobistym. Oto, co każdy człowiek poddaje własnej (ale też często cudzej) ocenie:

• właściwości fizyczne – wygląd, sylwetkę, stan zdrowia,
• osobowość – zdolności twórcze, dojrzałość emocjonalną, poziom motywacji,
• relacje z innymi ludźmi – miejsce w rodzinie, atrakcyjność dla innych.

Samoocena

Samoocena jest uważana za efekt porównywania swojej wersji realnej (tak zwanego ja realnego) do wersji idealnej (ja idealnego) lub też do innych ludzi.

Samoocena negatywna jest określeniem bliskim do potocznie używanego „poczucia niższości”, a termin „pozytywna samoocena” ma w języku codziennym odpowiednik, którym jest tak zwana „pewność siebie”. Tym, co najbardziej wpływa na poziom i stan samooceny człowieka, to dotychczasowe rezultaty podejmowanych przez niego działań, czyli powodzenia i niepowodzenia życiowe, a także standardy do których dąży, porównując się z nimi, pełniące rolę osobistego “układu odniesienia”. Są to na przykład ideały, wzorce osobowe (idole, autorytety), ale też oczekiwania innych osób, na przykład rodziców czy nauczycieli, wobec nas.

Nasze życiowe sukcesy i obraz w oczach innych stanowią główne kryteria, według których oceniamy siebie i własne doznania. Mają one decydujący wpływ na naszą samoocenę i na to czy rezultaty naszych działań zostaną uznane za sukcesy czy porażki.

Samoocena może być stabilna lub chwiejna a zmiany w poziomie samooceny są często wynikiem wpływu bieżących sukcesów lub porażek. Duża chwiejność samooceny występuje często u osób nerwicowych, mających z reguły obniżoną samoocenę.

Wysoka samoocena nie musi oznaczać wysokiego poziomu poczucia własnej wartości. Nieadekwatnie zawyżona samoocena (gdy ktoś ocenia siebie wyraźnie za wysoko w porównaniu do stanu realnego czy w porównaniu do innych ludzi) może być formą “maskowania” niskiego poczucia własnej wartości. Taka sytuacja ma miejsce często u osób, które bardzo obawiają się oceny swojej osoby przez innych ludzi.

Samoakceptacja

Samoakceptacją określa się ogólnie pozytywną postawę człowieka wobec siebie. Składa się na nią zarówno ocena swojej osoby, ale też emocje jakie człowiek żywi do siebie. W najprostszy sposób, samoakceptację określa się jako„lubienie” siebie samego. Osoby lubiące i akceptujące siebie najczęściej cechują się też pozytywną postawą wobec innych ludzi oraz ich akceptacją.

Trud samoakceptacji

Samoakceptacja, mimo że bardzo ważna często jest trudna do osiągnięcia i stanowi obszar ciężkiej pracy dla wielu z nas. Dlaczego tak jest?

Na samoakceptację wpływa masa czynników, a jej budowa i utrzymanie trwają od urodzenia. To, jak dziecko jest przyjmowane przez rodziców zaraz po urodzeniu, jakie emocje w nich wzbudza i jak rodzice reagują na dziecięce potrzeby, stanowi podstawę posiadania umiejętności akceptowania siebie takimi jakimi jesteśmy.

Dalsze doświadczenia na drodze rozwoju również mają znaczenie – środowisko w jakim wzrastamy,jeśli jest tolerancyjne i przyjmujące, umożliwia wykształcenie dobrego i troskliwego stosunku do samego siebie. Doświadczenie odrzucenia czy wykluczenia, na różnych etapach życia i od różnych ludzi, może okazać się czynnikiem, który zaważy nie tylko na jednej relacji ale też na tym, jak czujemy się w otoczeniu innych ludzi, a także jak traktujemy sami_e siebie.

Poczucie własnej wartości

Poczucie własnej wartości jest szerokim pojęciem, które zawiera w sobie zarówno wspomniane już samoocenę i samoakceptację. Poczucie własnej wartości to połączenie poczucia własnej godności, szacunku wobec siebie oraz pewności siebie, które wpływają na efekty i skuteczność naszych działań.

Dojrzałe i dobrze rozwinięte poczucie własnej wartości działa jak system odpornościowy psychiki, świadomości. Jest to nie tylko umiejętność i siła przetrwania w różnych, trudnych warunkach, ale zdolność człowieka do samokontroli, samorozwoju i radzenia sobie.

Amerykański psycholog, N. Branden dodaje wyróżnił dwa, bardzo ważne aspekty poczucia własnej wartości:

• samoskuteczność czyli poczucie posiadania umiejętności radzenia sobie z wyzwaniami życia oraz zaufanie do własnych możliwości. Przykładem może być zdolność do racjonalnego myślenia czy podejmowanie decyzji umożliwiających przystosowanie się do różnych zmian;
• poczucie szacunku do siebie oraz postrzeganie siebie jako człowieka godnego życiowego sukcesu i szczęścia.

Poczucie własnej wartości – czy da się je podnieść?

Osoby borykające się z niskim poczuciem własnej wartości często cierpią z powodu nieadekwatnie zaniżonej samooceny – trudno im siebie zaakceptować i uwierzyć w siebie. Niesie to za sobą różne konsekwencje życiowe – rezygnowanie z możliwości, ambicji, poczucie wypalenia czy niedoskonałości. Wartość człowieka odczuwana jest na wielu płaszczyznach, dlatego warto dbać o swoje życie psychiczne aby łatwiej było uwierzyć w siebie.

Jak uwierzyć w siebie?

Istnieją obszary psychiczne, które można pielęgnować i rozwijać, by w ten sposób podnieść poziom poczucia własnej wartości.

Poszerzaj samoświadomość

Poszerzanie samoświadomości czyli poznawanie siebie, swoich reakcji, wartości, uczuć i emocji ma kluczowy wpływ na kształtowanie poczucia własnej wartości. To właśnie w samoświadomości tkwi cała wiedza człowieka na swój temat. Im lepiej znamy samych siebie, tym łatwiej odnaleźć te cechy, które są dla nas wartościowe. Im większa samoświadomość tym większy nasz wpływ na zmiany, które chcemy wprowadzić. Samoświadomość pozwala odnaleźć nie tylko źródła frustracji i cierpienia ale także radości i spełnienia w życiu. Dzięki samoświadomości znamy i poznajemy swoje mocne strony a to jest podstawą do zaakceptowania siebie. Dzięki znajomości swoich ograniczeń i słabości uczymy się akceptować siebie w sposób dojrzały, jako osobę, która ma prawo też do popełniania błędów i przyzwolenie na niedoskonałość. Osiąganie dojrzałego poziomu rozwoju samoświadomości to proces, który pozwala na rozwój i prowadzenie świadomego i szczęśliwego życia. Polega on na uważnej obserwacji siebie, próbach zrozumienia co nami kieruje, jakie emocje w nas się budzą i jakie wartości są dla nas ważne. Zadawanie sobie pytań – “dlaczego postępuję w taki, a nie inny sposób?”
“Jakie uczucia to we mnie wzbudza?”
“Co mna kieruję i czy jest to dla mnie dobre?”

“Czy moje decyzje i działania są motywowane moimi potrzebami czy potrzebami innych ludzi?”

jest drogą do poznania siebie.

Rozwijaj i pielęgnuj samoakceptację

Z samoświadomością ścisły związek ma samoakceptacja, która jest kolejną składową poczucia własnej wartości. Dzięki niej jednostka lubi samą siebie, jest autentyczna w myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu, jest w stanie dostrzegać swoje uczucia i zachowania jako prawo do bycia sobą. Pełna i dojrzała samoakceptacja obejmuje też sferę własnych niedoskonałości i lubienia siebie mimo swoich słabości.

Samoakceptacja ma swoje źródło wewnętrznie, jednak w ogromnej mierze jest uzależniona od środowiska. Pierwsze doświadczenia związane z samoakceptacją mają zwykle miejsce w domu rodzinnym, poprzez obserwację poziomu samoakceptacji rodziców i opiekunów. Rodzina, dom, szkoła, kultura, rówieśnicy i media to czynniki mające ogromny wpływ na lubienie siebie samego_ej . W obliczu wielu wymagań kulturowych, trendów i mediów, coraz trudniej jest utrzymać swój obraz jako stabilny i pozytywny. Podnoszenie samoakceptacji jest możliwe dzięki edukacji i wiedzy, że kanony piękna i obrazy prezentowane publicznie nie są zazwyczaj realne. Pielęgnowanie lubienia siebie odbywa się poprzez rozwijanie czułości i empatii kierowanej w swoją stronę, docenianie swoich wysiłków, dbanie o swoje ciało i umysł.

Samoakceptacja wypływa z dobrych relacji i jest również istotnym czynnikiem tworzenia ich. Jest bowiem warunkiem akceptowania innych ludzi. Człowiek, który akceptuje siebie nie przejawia lęku i obaw przed respektowaniem praw innych osób. Dla osób z wysokim poziomem samoakceptacji, obdarzanie szacunkiem innych nie powoduje poczucia bycia mniej wartościowymi.

Bierz odpowiedzialność za własne życie

Tym, co daje nam poczucie odpowiedzialności za swoje życie jest samoświadomość. Jednak w jaki sposób poczucie bycia odpowiedzialnym_ną za włąsne życie może wpłynąć na odczuwanie własnej wartości? Poczucie posiadania kontroli nad własnym życiem oraz świadomość tego, że najważniejsze w nim rzeczy i decyzje zależą od nas samych, umożliwiają prowadzenie życia w taki sposób, jakiego chcemy i jaki nam odpowiada. Uświadamianie sobie własnej podmiotowości i sprawczości daje siłę i umiejętności do realizacji własnych pragnień, wyborów, wartości, decyzji i działań. Branie odpowiedzialności za swoje życie jest również drogą do odkrycia i określenia co jest dla człowieka jako jednostki ważne – w ten sposób, ma możliwość traktowania siebie samego “na poważnie”, jako kogoś istotnego i liczącego się.

Wyznaczaj życiowe cele

Dzięki posiadanej samoświadomości i poczuciu odpowiedzialności, mamy zdolność do wyznaczania sobie życiowych celów. Dążenie do ich realizacji, świadome wybory i zgodność z systemem osobistych wartości rozwijają w człowieku poczucie bycia zdolnym do prowadzenia dobrego i satysfakcjonującego życia. Poczucie, że nasze życie ma cel lub cele i jesteśmy na drodze do ich osiągania, jest niezwykłą siła motywującą nie tylko ze względu na same efekty końcowe, ale także na świadomości bycia osobą zdolną i rozwijającą się. Gdy podejmowanie życiowych decyzji jest oparte na znajomości samego_ej siebie (samoświadomości) – cele życiowe są odpowiednie do naszych możliwości. I mimo, że osiąganie ich wymaga często wewnętrznej dyscypliny, to daje wyraźne pozytywne skutki w postaci wzmocnienia poczucia własnej wartości. Posiadając, wyznaczając i osiągając swoje cele, bardziej wierzymy w swoje możliwości i postrzegamy siebie samych jako wartościowych i kompetentnych.

Bądź autentyczny_a i samoasertywny_a

Dążąc do realizacji swoich celów i wartości, stajemy się ludźmi autentycznymi, prawdziwymi i żyjącymi w zgodzie ze swoimi potrzebami. Taka postawa określana jest jako samoasertywność (forma asertywności, o której pisaliśmy tu https://psycholog-ms.pl/sztuka-odmawiania-czyli-kilka-slow-o-asertywnosci/). Jest ona złożona nie tylko z technik czy umiejętności pozwalających zachowywać się zgodnie ze swoimi intencjami, ale sięga głębiej i dotyczy osobowości człowieka. Zależy bowiem od tego, jaką postawę jednostka ma wobec siebie oraz otaczającej ją rzeczywistości. Samoasertywność i autentyczność pozwalają dokonywać adekwatnego i szczerego wyrażania siebie – własnych pragnień, uczuć, wartości i wyznawanych przekonań. Przeciwieństwem samoasertywności jest poddanie się nieśmiałości. Nieśmiałość wiąże się z tendencją do ciągłego ukrywania swego prawdziwego ja, z lęku przed oceną czy niepowodzeniem. Z pielęgnowania swojej autentyczności wyrasta wiara w siebie i swoje potrzeby. Uznanie swoich potrzeb i szanowanie własnych wartości pozwala na wiarę w to, że są one istotnym elementem naszego życia, wartym okazywania i szacunku. Samoasertywnośc pozwala nie tylko wyrażać swoje zdanie, ale również uznawać zdanie innych.

Dbaj o spójność działań i przekonań

Tym, co podtrzymuje poczucie własnej wartości jest integralność człowieka. Oznacza ona spójność przekonań, uczuć i zachowań jednostki. Często osoby mające wątpliwości co do własnych opinii, cechują się niskim poczuciem wartości. Życie w niezgodzie z wartościami może doprowadzić do tego, że podejmowane działania i stawiane sobie cele nie będą satysfakcjonujące, w pełni autentyczne i rozwojowe; będą za to źródłem frustracji, zmęczenia i niskiej motywacji. W takich sytuacjach warto zastanowić się nad tym, co właściwie jest w życiu dla nas istotne i jakie są drogi do osiągania tego

.

Życie w zgodzie z samym sobą i z przyjętymi wartościami czy ideami, pozwala też na doświadczanie wątpliwości i niezdecydowania. Jednak zachowując wewnętrzną integralność, wątpliwości nie zatrzymują jednostki, tylko są formą drogowskazu. Człowiek wewnętrznie i zewnętrznie zgodny czyli zintegrowany, żyje w poczuciu, że jest człowiekiem godnym szacunku wobec siebie samego ale też w oczach innych ludzi.

Jak uwierzyć w siebie gdy inni w nas nie wierzą?

Poczucie własnej wartości, jak już zostało wspomniane wyżej, zależy w dużej części od środowiska zewnętrznego i kształtuje się od najmłodszych lat. W wielu sytuacjach, otoczenie nie wspiera dziecka w poczuciu bycia ważnym i sprawnym, co w dorosłości może skutkować poważnymi wątpliwościami dotyczących swoich zdolności, kompetencji, obniżając poczucie własnej wartości. W zależności od możliwości i cech osobistych człowieka, można odczuwanie swojej wartość podnosić samodzielnie, mając na uwadze wyżej podane czynniki – oceniać siebie adekwatnie, akceptować siebie, być świadomym swoich cech i dokonań, dbać o autentyczność swoich zachowań i o to, by nasze życie wewnętrzne było spójne z działaniami skierowanymi na zewnątrz. Jednak osoby odczuwające niski poziom własnej wartości mają w wielu przypadkach ogromną trudność ze zmierzeniem się z takimi wyzwaniami z prostego powodu – nie wierzą w to, że mogłyby im podołać. W takich sytuacjach warto skorzystać ze wsparcia psychologa. Odkrycie źródeł obniżonego poczucia wartości i braku wiary we własne możliwości mogą być przełomowe dla człowieka, jednak często nasze mechanizmy obronne bardzo skutecznie te źródła maskują. Psycholog lub psychoterapeuta może wspomóc w odnalezieniu przyczyn braku wiary w siebie i wypracować metod, które umożliwią odnalezienie swoich zasobów i podjęcie rozwojowych działań.