W klasyfikacjach chorób psychicznych nie istnieje taka jednostka jak “fonoholizm”. Jednak wyraźnie widać, że coraz trudniej jest nam funkcjonować bez dostępu do smartfona, a na codzień bardzo często mówi się o zjawisku “uzależnienia od telefonu”. Czy można się uzależnić od telefonu komórkowego? Połowa osób badanych w Polsce uważa, że tak.

Życie w ciągłej łączności

Doskonale widzimy, jak bardzo dzieci i młodzież przywiązały się do swoich smartfonów. Trudno im się dziwić – sami mamy je nieustannie pod ręką, ale młodzi ludzie w prawie każdej wolnej chwili sprawdzają media społecznościowe albo czy otrzymali nowe wiadomości. W szkołach czy komunikacji publicznej widać jak wpatrują się w ekrany swoich urządzeń mobilnych. Neurologowie (m.in. dr Robert Numan, 2019) jasno komunikują – to wygląda jak typowe uzależnienie. Wyjaśnienie leży mechanizmie zwanym „przerywanym wzmocnieniem pozytywnym”. Te tak zwane wzmocnienia, to nagrody dla naszego mózgu, dające poczucie satysfakcji – lajki, komentarze, wiadomości, memy i wszystkie inne sygnały z telefonu. To one sprawiają, że zarówno my, jak i nasze dzieci, kompulsywnie, a czasem bezwiednie sięgamy po smartfona, aby uzyskać kolejną porcję przyjemnych bodźców.

Bliska relacja ze smartfonem?

Niepokojący jest fakt, że to właśnie smartfony stały się obiektami, z którymi nasze dzieci nawiązały podstawową relację. Spędzają z nimi więcej niż jakimikolwiek innymi ludźmi – przyjaciółmi, rówieśnikami czy rodzicami. Wpatrzone w ekran telefonu czy tabletu jedzą, uczą się, korzystają z toalety, a nawet z nimi śpią, by w środku nocy obudzić się od dźwięku przychodzących powiadomień.

Jak nadużywanie smartfonów wpływa na dzieci i młodzież?

Nie jest tajemnicą, że uzależnienie od elektroniki jest niezdrowe zarówno pod kątem psychicznym jak i fizycznym. W ciągu ostatniej dekady, badacze z zakresu psychologii opisują drastyczny
i alarmujący wzrost poczucia lęku, samotności, a także zapadalności na depresję wśród młodzieży. Najnowsze odkrycia wskazują, że aktualnie absolwenci szkół średnich poświęcają codziennie już
o godzinę mniej czasu na osobiste interakcje społeczne, niż ta sama grupa wiekowa w latach 80. Co to oznacza?

Samotność w sieci

Aktualnie, zarówno dzieci, młodzież jak i młodzi dorośli spędzają mniej czasu z rodziną, przyjaciółmi, mniej chodzą na imprezy, randki czy do kina, niż ich rówieśnicy w poprzednich dekadach. Jednak najpoważniejszą konsekwencją korzystania z internetu, jest ich doświadczenie, rekordowego dotychczas, poziomu poczucia samotności. Idąc dalej, badania wskazują, że uczucie samotności deklarowane przez nastolatków wzrosło dramatycznie po 2010 roku – czyli dokładnie w czasie, gdy dzieci zaczęły powszechnie posiadać i używać smartfonów.

Opisany wzrost poczucia samotności niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Okazuje się bowiem, że skutkuje obniżeniem jakości snu, a co za tym idzie – powoduje chroniczne zmęczenie, pogorszenie pamięci i koncentracji, związany jest także z dysfunkcjami układu odpornościowego, co prowadzi do depresji. Jakby tego było mało, psychiatra dziecięcy Bruce Perry odkrył, że zastępowanie realnych interakcji czasem spędzonym przed ekranem, szczególnie we wczesnym dzieciństwie, może niekorzystnie wpływać na rozwijający się mózg dziecka! To może doprowadzić nawet do poważnych i trwałych niepełnosprawności w funkcjonowaniu intelektualnym i emocjonalnym.

Jak chronić dzieci przed uzależnieniami?

Co możemy zrobić, aby odwrócić ten niezdrowy trend? Jak zapobiegać szkodom wyrządzanym mózgom naszych dzieci, przez przemysł, który nie zaspokaja ludzkich potrzeb, a raczej tworzy nowe, sztuczne i w dodatku naraża nas na nałogi?

Tym, co chroni dzieci przed angażowaniem się w zachowania nadmiarowe to:

1. oparta na miłości, bliska więź między rodzicem a dzieckiem,
2. dbałość o ich życie wewnętrzne (emocje, marzenia, fantazje etc.),
3. możliwość tworzenia obrazu siebie,
4. twórcza i swobodna ekspresja,
5. bycie aktywnym w relacji rodzinnej, komunikacja i przestrzeń na rozmowy o tym, jak skutecznie zaspokajać wzajemne potrzeby.

Czy telefony są szkodliwe dla zdrowia? Uzależnienie od smartfonów u dorosłych.

Okazuje się, że tak samo jak nasze dzieci czy podopieczni, tak i my, dorośli, doświadczamy niepokoju jeśli nie mamy dostępu do swojego smartfona nawet przez na kilka minut. Dzieje się tak ponieważ to od niego zależy przebieg większości naszych interakcji – od mówienia bliskim „kocham cię” czy rozstania, przez sprawdzanie stan kont bankowych, aż po inwestowanie, udostępnianie zdjęć swoich wnuków czy flirtowanie. W dzisiejszych czasach wykonanie większość codziennych interakcji zależy tylko od ekranu na powierzchni naszej dłoni.

Nastolatki w wieku 13-18 spędzają w internecie średnio 4 godziny i 12 minut na dziennie. 27 proc. polskich nastolatków używa Internetu od 2 do 4 godzin dziennie, 22,9 proc. – od 4 do 6 godzin, a 12 procent wszystkich ankietowanych zadeklarowało, że spędza w sieci 8 lub nawet więcej godzin dziennie. Takie informacje przestają już szokować. Stało się normą, że wszyscy przy stole podczas obiadu sprawdzamy SMSy, maile, tweety, tiktoki, aktualizacje na Facebooku. W ciemnej sali kinowej zawsze znajdzie się kilka osób, których twarze są podświetlone nie przez ekran filmowy, a komórkowy. Podczas kolacji, w kościele, w trakcie jazdy autem czy rowerem, na jednym z występów naszego dziecka, a nawet podczas rozmowy twarzą w twarz na randce – smartfon gwarantuje, że będziesz w nieustającym kontakcie z całym światem. Niestety, wiele z nas nadal przyznaje, że często używa telefonu gdy prowadzi samochód, podczas gdy jest to aktywność 6 razy bardziej niebezpieczna niż jazda pod wpływem alkoholu!

Fobia przed brakiem dostępu telefonu

Czy naprawdę musimy rozmawiać, pisać SMS-y, publikować posty na Facebooku pod prysznicem lub w trakcie rodzinnego obiadu? Przekonanie mówiące „Muszę mieć telefon przy sobie przez cały czas” stało się tak poważnym problemem, że powstała nazwa dla fobii dotyczącej braku dostępu do telefonu: nomofobia (z angielskiego no-mobile, czyli bez-telefonu). Oznacza ona przypływy ogromnego, a czasem wręcz paraliżującego niepokoju i strachu związanego z brakiem telefonu komórkowego. Lęk wywołany jest świadomością bycia odłączonymo d kontaktu z przyjaciółmi, rodziną, pracą – całym światem. Ten brak połączenia może wynikać ze słabego zasięgu, rozładowanej baterii, zapomnienia o telefonie lub co gorsza – z koszmaru zgubienia telefonu.

Odłączenie od technologii okazuje się być doświadczeniem zaskakująco stresującym dla dorosłych. Poczucie że “czegoś brakuje” w sytuacji braku dostępu do telefonu wynika z martwienia się o to, co dzieje się bez naszej wiedzy.

Smartfon traktowany jak część siebie samego

Mimo, że w międzynarodowych klasyfikacjach chorób (DSM czy ICD) nie widnieje taka jednostka nomofobia, to niepokój związany ze smartfonami lub ich brakiem jest bardzo realnym zjawiskiem. Nasze smartfony są traktowane niemal jak przedłużeniem nas samych, najlepszego przyjaciela, a nawet bratnią duszę. Strata smartfona może być zatem przeżywana podobnie jak utrata kogoś bardzo nam bliskiego.

Nadużywać można wszystkiego, nawet smartfona. W miarę jak nasza kultura staje się coraz bardziej związana i głodna technologii – strefy “wolne od telefonów” będą prawdopodobnie coraz powszechniejsze. Możliwe że większość z nas nie pamięta czasów, w których palenie papierosów było dozwolone wszędzie – w autobusach, a nawet na szkolnych korytarzach! Z biegiem czasu, gdy zaczęto na poważnie traktować ich szkodliwość – palenie spotykało się z większą wrogością, a strefy wolne od dymu zaczęły pojawiać się właściwie wszędzie.

Zakaz używania telefonu!

To samo stanie się, lub już dzieje się z telefonami komórkowym. W niektórych miejscach są już obecne znaki „Zakaz korzystania z telefonów komórkowych”. Wynika to z faktu, że podczas korzystania czy rozmawiania przez telefon, zapominamy o naszym otoczeniu i wpływie na innych. Nie wszyscy dookoła chcą przecież usłyszeć o nowym partnerze cioci, złym zdrowiu dziadka czy chłopaku naszej sąsiadki, który potrzebuje wsparcia finansowego.

Coraz częściej kolej, sklepy, kawiarnie i restauracje stosują tę praktykę, egzekwując politykę “braku komórek” czy „cichych stref”. W pociągach istnieją już oferują obecnie wagony, w których nie można korzystać z telefonów komórkowych z dźwiękiem. Dzieje się podobnie jak w przypadku papierosów – telefony komórkowe stają się szkodzącą otoczeniu “używką”.

Czy to już uzależnienie od telefonu? Objawy uzależnienia.

Dla niektórych brak telefonu oznacza wytchnienie, a dla innych – źródło intensywnego stresu i niepokoju. Pytanie brzmi więc, kiedy obsesja na punkcie telefonu komórkowego staje się całkowitym uzależnieniem?

Może sam czujesz się uzależnion_a, a może znasz kogoś, kto według Ciebie już uzależniony jest. Prawdopodobnie objawy są Ci znane, jednak warto je zebrać w listę. Objawy uzależnienia od smartfona:

• uczucie niepokoju, gdy nie masz telefonu fizycznie pod ręką,
• nieustanne sprawdzanie telefonu pod kątem nowych wiadomości
• uczucie przymusu natychmiastowej odpowiedzi na otrzymane wiadomości
• uczucie, że Twój telefon zawibrował jednak patrząc na ekran, zdajesz sobie sprawę, że to fałszywy alarm – syndrom fantomowej wibracji telefonu jest prawdziwym zjawiskiem i jest objawem uzależnienia
• nie słuchasz otoczenia – nie masz pojęcia, o czym mówi osoba stojąca przed tobą? dzieje się tak, ponieważ ciągle sprawdzasz telefon
• niepowodzenia w szkole czy pracy. Słabe wyniki w szkole czy w pracy często łączą się z używaniem smartfona trakcie ważnych aktywności.
• w połowie drogi do celu zdajesz sobie sprawę, że nie masz przy sobie telefonu i czujesz, że musisz po niego wrócić.

Jeśli regularne sprawdzanie telefonu przychodzi Ci tak samo naturalnie jak oddychanie, a za każdym razem, gdy nie masz go przy sobie albo w pobliżu czujesz niepokój – może to być objaw uzależnienia od technologii. Prawdopodobnie nie potrzebujesz jeszcze terapii odwykowej, jednak jest kilka zasad, które są pomocne.

Jak walczyć z uzależnieniem od telefonu?

1. Nie używaj telefonu podczas prowadzenia samochodu. Niech to stanie się Twoją zasadą! Zrób to nie tylko dla siebie, ale również dla bezpieczeństwa innych. Jeśli potrzebujesz napisać wiadomość – zrób to przed lub po trasie. Ryzykowanie swojego lub cudzego życia tylko po to, by udzielić szybkiej odpowiedzi nie jest dobrym nawykiem.
2. Nie używaj telefonu w łazience. To najbardziej prywatne pomieszczenie w dziejach ludzkości – nie musisz zapraszać do środka wszystkich swoich znajomych. Dźwięk spuszczanej wody w toalecie zwykle zawstydza rozmówców. 🙂 Jeśli to Cię nie przekonuje – weź pod uwagę ogromną liczbę zarazków pełzających po telefonie. Łazienka to miejsce dbania o higienę, od teraz również psychiczną!
3. Gdy podchodzisz do kasy w sklepie, składasz zamówienie w restauracji czy wymeldowujesz się z hotelu – odłóż telefon i skup się na załatwieniu aktualnej sprawy. Telefon zwykle spowalnia ten proces, a jeśli stoisz w kolejce – możesz właśnie tracisz czyjś cenny czas?
4. Ogranicz używanie telefonu w sypialni. Wpatrywanie się w ekran przed snem znacząco utrudnia zasypianie, a wibracje i dźwięki powiadomień mogą skutecznie zrujnować nastrój w najbardziej intymnych chwilach.
5. Nie zasypiaj patrząc w ekran. Wiadomości, wydarzenia ze świata, piekne zdjęcia czy zakupy internetowe tuż przed zamknięciem oczu bywają bardzo przyjemne, ale w tym momencie może właśnie walczysz ze swoim uzależnieniem. Najlepszym działaniem będzie całkowite wyłączenie telefonu przed snem.
6. Gdy spędzasz czas ze znajomymi – wyłącz telefon. Nie dźwięk a całe urządzenie. To może być trudne, ale warto zaufać, że nic złego się nie stanie i nie przegapisz wyjątkowej, życiowej szansy. Za każdym kolejnym razem będzie Ci to przychodziło coraz łatwiej.
7. Jeśli jesteś na randce i nie możesz wyłączyć telefonu – uzgodnij z partnerem_ką, że każde z was będzie sprawdzało telefon co np. 90 minut, w tym samym momencie i przez maksymalnie 3-5 minut.
8. Jeśli znosisz powyższe zalecenia bez ataku paniki, duszności czy zawrotów głowy – spróbuj zostawić telefon w domu. Spędź jeden dzień bez technologii na wyciągnięcie ręki. Być może będziesz musiał_a to robić krok po kroku, zaczynając od godziny lub dwóch, a następnie przejść do całego dnia w trybie offline.

Jeśli jednak czujesz, że korzystanie ze smartfona, internetu czy jakiekolwiek inne zachowanie przeważa w porównaniu z innymi aktywnościami, a próby samodzielnego poradzenia sobie z problemem przerastają Cię – skonsultuj się ze specjalistą!

Źródła badań:

1. https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/raporty-z-badan/siecioholizm-raporty-z-badan/mlodzi-polacy-nie-potrafia-zyc-bez-smartfonow/
2. Bowles, N. (2019, July 7). Kid’s digital detox: A ball. New York Times, Sunday Styles
3. DeGaetano, G. (2004). Parenting well in a media age: Keeping our kids human.Fawnskin, CA: Personhood Press.