Aż około 25% wszystkich ludzi na świecie doświadcza w życiu objawów lęku. Uderzenia gorąca, kłucie w klatce piersiowej, zawroty głowy, problemy z oddychaniem kierują do szpitala z obawami o zawał serca czy udar mózgu. Tymczasem, bardzo częstą przyczyną są stany lękowe lub objawy ataku paniki.

Lęk i strach – podobne ale jednak inne.

Często w gabinetach terapeutycznych pada zdanie

Boję się, ale nie wiem czego. To jest wykańczające.

Takie doświadczenia najczęściej wskazują na przeżywanie lęku. Obok depresji, której temat również poruszaliśmy wpisach blogu, zaburzenia i stany lękowe są najczęściej zgłaszaną trudnością w gabinetach terapeutycznych.

Strach jest zjawiskiem naturalnym. Powstaje jako prosta reakcja na pojawiające się w otoczeniu, realne zagrożenie. Strach odczuwamy gdy, na przykład, agresywny pies biegnie w naszą stronę, zbliża się do nas rozpędzone auto lub szef grożący zwolnieniem. Strach jest emocją podstawową, odpowiedzią na bezpośrednie zagrożenie. Czym jest zatem lęk?

mężczynza siedzi przy stole i jest załamany

Lęk jest podobny do strachu. Gdy doświadczamy lęku, tak jak w sytuacji strachu, nasze ciało reaguje poceniem się, drżeniem rąk itp., emocjonalność strachem i uczuciem grozy, a także pojawiają się specyficzne zachowania – płacz, ucieczka, unikanie, a czasem zamieranie.

Lęk przybiera różne formy i objawia się na różne sposoby, ponieważ jego przeżywanie i przebieg zależy od osobowości człowieka, stanu zdrowia psychicznego oraz indywidualnych doświadczeń życiowych.

Różnice między lękiem i strachem

Różnica między strachem a lękiem polega na tym, że strach jest odpowiedzią na konkretny bodziec a lęk nie ma określonego źródła.

Z lękiem wiąże się duża frustracja, ponieważ w większości przypadków, bardzo trudno określić jego przyczynę, źródło. Przeżywanie lęku różni się od strachu tym, że:

  1. osoba w lęku nie potrafi wskazać na bezpośrednio zagrażające bodźce i obawia się czegoś bliżej nieokreślonego, albo
  2. wskazuje na bodźce, które przez innych, generalnie, nie są postrzegane jako zagrażające.

W pierwszym przypadku osoba doświadcza tak zwanego lęku rozlanego. Objawy takiego lęku to na przykład myślenie: Czuję, że stanie się coś strasznego, choć nie wiem co to będzie!. W drugim przypadku, pojawia się obawa dotycząca konkretnego zjawiska, na przykład otwartej przestrzeni czy pająków, ale odczuwany strach jest nieproporcjonalny, za duży, do realnego zagrożenia.

Jak wygląda atak paniki?

Atak paniki to doświadczenie lęku o skrajnie wysokim nasileniu. Podczas takiego epizodu, lęk osiąga największą intensywność w ciągu około 2 – 10 minut, a następnie stopniowo, samoistnie obniża się i ustępuje. Atak paniki jest zwykle krótki – trwa kilka, kilkanaście minut. Towarzyszy mu jednak uczucie ogromnej bezradności i jest wyczerpujący. W skrajnych przypadkach może trwać dłużej – przyjmuje się, że maksymalnie dwie godziny.

Objawy ataku paniki

Objawy ataku paniki u poszczególnych osób mogą się różnić. Najczęstsze z nich to:

  • wzrost ciśnienia krwi,
  • palpitacje serca,
  • ból w klatce piersiowej,
  • duszność,
  • uczucie braku tchu,
  • uczucie dławienia,
  • przyśpieszony oddech,
  • suchość w jamie ustnej,
  • pocenie się,
  • drżenie ciała,
  • uderzenia gorąca,
  • nieukładowe zawroty głowy,
  • zasłabnięcia,
  • poczucie nierealności otoczenia: „jakby ta sytuacja nie działa się naprawdę”, „jakby to, co się dzieje wokół mnie, nie było rzeczywistością”,
  • poczucie obcości samego siebie, “jakbym nie był sobą”, „jakby nie dotyczyło mnie to, co czuję”),
  • uczucie drętwienia lub mrowienia w różnych częściach ciała,
  • nudności.

Dodatkowo, osoby doświadczające paniki bardzo obawiają się śmierci – zawału serca, uduszenia się czy “utraty zmysłów” i popadnięcia w chorobę psychiczną. W trakcie ataku paniki zdolność realnego oceniania sytuacji, kontrolowania swojego zachowania czy komunikowania się z innymi osobami bywa ograniczona. Atak paniki może być jedno, lub kilkurazowym doświadczeniem, ale przy częstszym występowaniu – objawem zaburzenia lękowego.

Lęk paniczny

Jest jednym z zaburzeń lękowych, którego objawem są powtarzające się epizody ataków paniki. Osoba borykająca się z lękiem panicznym wpada w “błędne koło lęku.” Nieustannie obawia się kolejnego ataku paniki i jego skutków, co jeszcze bardziej nasila lęk. Zachowanie człowieka podczas ataku znacząco się też zmienia.

Jeszcze strach czy już fobia?

W fobiach (i zaburzeniach stresu pourazowego), lęk wywołują określone obiekty i zjawiska. Lęk może wywołać nie tylko doświadczenie ale nawet samo wyobrażenie przerażającej sytuacji! Osoby fobiczne za wszelką cenę unikają bodźców wywołujących lęk, a ich reakcje wyraźnie utrudniają funkcjonowanie i przysparzają ogromnego cierpienia.

kobieta na kanapie schowana pod poduszkami

Choć strach podczas burzy lub na widok pająków może być reakcją normalną, to zdarza się, że jego nasilenie przekracza adekwatny, społecznie uznany poziom. Do takich reakcji należą ataki paniki w obliczu danego zjawiska, zamieranie, ucieczka, ukrywanie się, krzyk itp. Takie zachowania mogą wskazywać już na istnienie fobii.

Lęk uogólniony, agorafobia.

Silny lęk, opisywany jako “rozlany po ciele”, niespecyficzny, może być objawem ataku paniki (lęku panicznego), lęku uogólnionego albo agorafobii. Lęk uogólniony to silny niepokój doświadczany przez większość dnia. Opisywany jest także jako uczucie bezradności i osaczenia. Lęk uogólniony powoduje szybkie męczenie się, trudności w logicznym myśleniu i koncentracji, drażliwość, problemy ze snem, napięcie mięśni. Gdy nie wiadomo jak sobie poradzić ani co jest źródłem lęku, stopniowo pogarsza się samopoczucie i mogą pojawić się problemy rodzinne czy zawodowe.

Bez drogi ucieczki

Często zgłaszanym przez pacjentów problemem jest również odczuwanie strachu i napięcia w sytuacjach i miejscach, z których trudno się wydostać, uciec lub uzyskanie pomocy w sytuacji paniki byłoby utrudnione. Agorafobia, bo tak nazywa się to zjawisko, objawia się zwykle strachem podczas jazdy samochodem (np. stojąc w korku), autobusem, w tłumie lub miejscach bardzo odludnych.

tłum ludzi

Dzień Świra czyli obsesje i kompulsje

Doskonale znany bohater popularnego polskiego filmu prezentuje dziwaczne zachowania: wszystko robi „na siedem”, “na trzynaście” lub „dwadzieścia jeden”. Gdy pije wodę – siedem łyków; siedem razy łyżeczką miesza herbatę; pilnuje siedmiu podtarć papierem toaletowym, a gdy to za mało, stosuje trzynaście, albo dwadzieścia jeden. Większość czynności stara się zaczynać o pełnych godzinach lub w pół do pełnej godziny. Dba również o symetrię gdy robi sobie kawę, stara się aby kopczyk na łyżeczce był równy, a gdy zasiada w fotelu, poprawia ubranie i pilnuje by usiąść symetrycznie i w ściśle ustalony sposób.

Są to typowe objawy zaburzenia lękowego, obsesyjno – kompulsyjnego. Mimo, że dana osoba bardzo dba, aby wszystko było wykonywane w określonym porządku, czynności te wywołują ogromne cierpienie psychiczne. Są przeżywane jako uciążliwe, czasochłonne, obniżające poczucie wartości.

Obsesje

Obsesje to powracające myśli, wyobrażenia i impulsy, które są niepożądane, nie są objawem troski o życiowe sfery, próby lekceważenia ich są nieefektywne. Do tego dochodzi świadomość, że myśli impulsy i wyobrażenia są wytworem wewnętrznym, a nie narzuconym.

Kompulsje

Kompulsje to powtarzające się zachowania “wymuszone” przez narzucone sobie zasady czy odpowiedzi na obsesje. Są to takie jak czynności jak mycie rąk, sprawdzanie zawartości kieszeni czy torby, porządkowanie. Te zachowania mają na celu uniknięcie konsekwencji i zagrożeń, wynikających z niewykonania czynności, na przykład – otrucie siebie lub innych poprzez jedzenie czy podawanie go brudnymi rękami.

Jak opanować atak paniki?

Chociaż atak paniki jest zwykle objawem większego zaburzenia lękowego, które należy leczyć terapeutycznie, warto wiedzieć jak poradzić sobie lub pomóc przy ataku paniki. Atak paniki łagodzą:

  1. głębokie oddychanie
  2. skupienie się na swoim oddechu – wyrównywanie go, liczenie każdego wdechu i wydechu
  3. dopływ świeżego powietrza
  4. Intensywne bodźce sensoryczne – picie zimnej wody, mycie twarzy zimną wodą, dotykanie kostek lodu, zaciskanie i rozluźnianie dłoni w równym tempie
  5. stałe punkty w otoczeniu – liczenie okien, doniczek z kwiatami, wyjrzenie przez okno
  6. świadomość – atak paniki ZAWSZE się kończy. Zwykle trwa około 10 minut. To mija.

kobieta w ogrodzie

Jeśli masz możliwość – opuść miejsce w którym jest zamieszanie i które wywołało Twój lęk. Porozmawiaj o swoim stanie z kimś bliskim, zadzwoń do rodziny, przyjaciela, lub na pogotowie – dyspozytor również może udzielić Ci podstawowego wsparcia instruując, co Ci pomoże.

Leczenie ataków paniki i zaburzeń lękowych.

Rozpoznawanie ataku paniki i stanów lękowych jest najczęściej utrudnione przez podobieństwo objawów do zawału serca, problemów trawiennych czy chorób układu oddechowego. Z tego powodu, pierwszym krokiem w leczeniu zaburzeń lękowych zwykle jest wizyta u lekarza. Należy wykluczyć problemy somatyczne czyli stan chorobowy ciała i narządów. Jeśli te choroby są wykluczone a objawy ataków paniki pozostają – możemy podejrzewać stany lękowe. Wtedy należy zgłosić się do psychologa, psychiatry lub pyschoterapeuty.

Psychoterapia zaburzeń lękowych

Leczenie zaburzeń lękowych i ataków paniki odbywa się zwykle poprzez połączenie psychoterapii i farmakoterapii. Psychoterapia jest zwykle niezbędna, ponieważ pozwala na określenie źródła lęku. Zakłada także oswajanie się z uczuciem lęku i pracę nad skutecznymi metodami radzenia sobie w sytuacji ataków paniki. Zwykle nie wystarczy określenie czego boi się osoba doświadczająca zaburzenia, ale konieczne jest poznanie przyczyny, procesu lub momentu powstania lęku.

Farmakoterapia zaburzeń lękowych

Farmakoterapia jest stosowana u osób, które oprócz ataków paniki czy lęku, doświadczają także zaburzeń cyklu dobowego, zmian nastroju, nie są w stanie kontrolować swoich impulsów. Odpowiednio dobrane przez psychiatrę leki pozwalają na ustabilizowanie stanu psychicznego pacjenta, co znacząco ułatwia proces psychoterapii. Umożliwia koncentrację na sobie, większy spokój czy przywrócenie energii dzięki uregulowaniu snu.

Mam ataki paniki – jak wybrać terapeutę?

Psychoterapia zaburzeń lękowych może przybrać różnorodną formę, zależną od nurtu (konkretnej teorii, na której opiera swoją pracę), w którym terapeuta się specjalizuje. Proces może polegać np. na:

  • pogłębianiu wglądu, czyli przyglądaniu się sobie i wprowadzaniu zmian w życiu
    i przeżywaniu, które obniżą poziom lęku
  • ekspozycji na bodźce wywołujące lęk.

W wyborze nurtu terapeutycznego może pomóc psychiatra, psycholog czy psychoterapeuta lub po prostu opisy specjalistów na stronie poradni. Najważniejsza w leczeniu jest jednak dobra, pełna zaufania relacja między Terapeutą a Pacjentem oraz bezpieczna przestrzeń, w której można zbliżyć się do swoich lęków i trudności.